صورت مذكور را چون در سطح ارض به نحو طبيعى مانند آلت قطب نما ( نه به صورت نقشه جغرافيايى , چنانكه در بعد گفته آيد ) در نظر بگيريد كه شخص يا شاخص در نقطه ه بوده باشد , دائره ا ب ح د دائره افق او خواهد بود , و محاذى نقطه ه از دو جهت فوق و تحت سمت الراس و سمت القدم او , و ا نقطه مشرق اعتدال , وح نقطه مغرب اعتدال , و ب نقطه جنوب , و د نقطه شمال , و خط ا ه ح خط اعتدال , و خط ب ه د خط زوال كه يكديگر را در نقطه ه كه مركز دائره افق است بر زواياى قائمه تقاطع كرده اند .

حال بدان كه اين دو خط اعتدال و زوال را در تحصيل بسيارى از اعمال رياضى و نجومى اهميت و موقعيت بسزا است . لذا آن دو را در سطوح رخامات و صفايح اسطرلاب و غيرها استخراج مى كنند يعنى تحصيل و ترسيم مى نمايند كه اعمال ياد شده مبتنى بر رسم آن دو است .

چون دائره نصف النهار , عالم جسمانى را نسبت به شخص در هر نقطه اى از بسيط الارض به دو نصف مشرق و مغرب منقسم ميسازد , و دائره افق نيز محكوم بدين حكم است اعنى به دو نصف شرقى و غربى منقسم مى گردد , لاجرم از دو طرف نقطه جنوب افق بسوى نقطه شمال آن , و يا بالعكس از دو طرف نقطه شمال افق بسوى جنوب آن , به ربع دور رسد آن نقطه كه منتهاى ربع قبل و مبتداى ربع بعد است فصل مشترك بين ربعين شرقى , يا ربعين غربى خواهد بود كه منتصف نصف شرقى دائره افق , و يا منتصف نصف غربى دائره افق است , و آن نقطه مشرق اعتدال , و يا نقطه مغرب اعتدال است كه محل تقاطع افق با معدل النهار است . پس آن كه در درس شانزدهم گفته ايم نقطه مشرق اعتدال وسط مشارق است , و نقطه مغرب اعتدال وسط مغارب , معنى وسط بودن آن بر دو طرف افق درست آمد , و وجه مشارق و مغارب گفته آيد .

خواجه نصيرالدين در زبدة الهيأة ( ص 12 ط 1 ) فرمايد :

([ فلك بدائره نصف النهار به دو نيمه شود : يك نيمه شرقى و آنرا نصف صاعد خوانند , و يك نيمه غربى و آنرا نصف هابط خوانند . و جمله مدارات يومى دو