چنانكه در درس 26 گفته ايم دانشمندان فلكى هر دائره يا مدار كوكب را فلك مى نا مند , و امروز از فلك به مدار و خط سير و مانند آندو تعبير مى كنند , و ما همان لفظ آشنا و شيوا و كوتاه و رساى فلك را بكار مى بريم . در درس هجدهم( دروس معرفة الوقت و القبلة) بسيارى از مصادر و ماخذ اصيل را در اين مطلب نام برده ايم , و بسى نكات سودمند در آن گرد آورده ايم , و اينكه در اين پارسى نيز از آن تازى سخن مى گوييم . در همان درس 26 ياد شده از كتاب غارات روايتى نقل كرده ايم كه دائره نصف النهار تعبير به فلك شده است . و ابوريحان بيرونى در كتاب مجسطى اسلامى قانون مسعودى در خواص آفاقى كه عرض آنها زيادت از تمام ميل اعظم است و هنوز به ربع دور نرسيده است فرمايد :

( و يحصل للشمس فى كل دور ارتفاعان فى فلك نصف النهار اصغر و اعظم) . ( ج 2 ط حيدرآباد دكن ص 535 )

در مقام تعليم و تعلم براى آشنا شدن و بدست آوردن نحوه حركات كواكب نسبت به كره ارض , بهترين طرحى كه ريختند و درست ترين نقشه اى كه كشيده اند هيئت مجسمه است كه اكنون بحث را در هيئت مجسم آغاز مى كنيم .

و بقول قويم ملا على قوشچى در شرح تجديد در فصل دوم مقصد دوم آن

كفى بهم فضلا انهم تخيلوا من الوجوه الممكنة ما ينضبط به احوال تلك الكواكب مع كثرة اختلافاتها على وجه تيسر لهم أن يعينوا مواضع تلك الكواكب و اتصالات بعضها مع بعض فى كل وقت ارادوا بحيث يطابق الحس و العيان مطابقة يتحير فيها العقول و الاذهان , و من تامل فى احوال الاضلال على سطوح الرخامات شهد ان هذا لشى ء عجاب , و اثنى عليهم بثناء مستطاب .

حقا كه اين كلام كامل قوشچى خيلى بلند مرتبه است . وى گويد :

فضل اين دانشمندان و انديشمندان فلكى همين بس كه در ميان راههاى گوناگون احتمالات ممكن براى ضبط احوال كواكب با همه اختلافات احوال آنها راهى را برگزيدند كه هرگاه بخواهند مواضع كواكب و اتصالات آنها را با يكديگر تعيين كنند توانند , آنچنان كه با حس و عيان مطابقت كند مطابقتى كه عقول و اذهان