قوله( : و چون دائره استواء را از اطراف ممتد نماييم) . . . مقصود اين است كه به حسب و هم و فرض , دائره استواء را به وضع و هيئت طبيعى آن برگرداگرد كره ارض امتداد دهيم يعنى آن را توسعه دهيم و بزرگ گردانيم و بالا ببريم تا چرخ را يعنى همه عالم كره جسمانى را در سطح خود به دو نيمه كند , در اين صورت آن را دائره معدل النهار گوييم , كه دائره معدل النهار همان دائره استواء است , آن زمينى و اين آسمانى , و هر دو در سطح يكديگر , و در قطبين و محور مشارك هم , كه قطبين استواى ارضى محاذى قطبين استواى سماوى است و محور آن پاره اى از محور اين . بگفته نغز ميرفندرسكى :

چرخ با اين اختران نغز و خوش و زيباستى *** صورتى در زير دارد آنچه دربالاستى

صورت زيرين اگر با نردبان معرفت *** بر رود بالا همان با اصل خود يكتاستى

قوله( : و بقاع خط استواء احر مواضع زمين است) . . . و لكن شيخ رئيس در قانون ( ص 8 ط رحلى چاپ سنگى ) فرموده است :

( فقد صح عندنا انه اذا كان فى الموضوع الموازى لمعدل النهار عمارة , و لم يعرض من الاسباب الارضية امر مضاد اعنى من الجبال و البحار , فيجب أن يكون سكانها أقرب الاصناف من الاعتدال الحقيقى , و أن الظن الذى يقع أن هناك خروجا عن الاعتدال بسبب قرب الشمس ظن فاسد) . . .

تفصيل اين مطلب را در مبحث اقاليم سبعه دروس آينده عنوان مى كنيم . و شايسته اين بود كه به جاى( الموازى) المحاذى بگويد . و دور نيست كه تحريف از كاتب بوده باشد , يا موازى به معنى لغوى آن . و به همين وزانست كلام او در شفاء ( ج 1 چاپ سنگى ص 444 ) . راقم را در تكمله منهاج البراعة , در شرح خطبه 232 نهج البلاغه كه كلام حضرت وصى عليه السلام در اختلاف مردمان به حسب