نام کتاب : دروس هيئت و ديگر رشته هاي رياضي نویسنده : حسن زاده آملي، حسن جلد : 1 صفحه : 128
جانب قطب ظاهر از معدل النهار است , ممكن است كه به سمت راس كه قطب ظاهر
افق است نرسد , مانند تمام مدارات يوميه كواكبى كه در داخل اعظم مدارات ابدى
الظهورند با خود اعظم مدارات ابدى الظهور نسبت به عرض بلدى كه كمتر از تمام
ميل كلى است .
و ممكن است كه مدار كواكبى ابدى الظهور در هر دوره يوميه يكبار به سمت راس
برسد , مثل مدار كوكبى كه عرض آن ربع دور است نسبت به آفاقى كه عرض آنها
بقدر تمام ميل كلى است كه نخستين آفاق ذات ظل دائرند .
و ممكن است كه مدار كوكبى ابدى الظهور , از سمت الرأس در خلاف جهت عرض
بلد افتد مثلا اگر افق شمالى باشد در طرف جنوب از سمت الرأس يعنى به جانب
قطب خفى گذرد و سمت الراس در داخل آن مدار قرار گيرد , مانند قسم دوم آفاق
ذات ظل دائر كه عرض آنها بيشتر از تمام ميل كلى و كمتر از ربع دور است .
و چون آفاق , مائله اند , كوكب ابدى الظهور را ارتفاع اصغر و ارتفاع اعظم
بود
. و به عبارت ديگر , ملاعلى قوشچى در شرح زيج الغ بيكى گويد : مدار يومى كوكب
ابدى الظهور با دائره نصف النهار در دو منطقه تقاطع كند يكى اسفل و ارتفاع او
كمتر از عرض بلد باشد بمقدار آنچه از نصف النهار ميان قطب مدار و محيط واقع
شده است , و ديگرى اعلى و ارتفاع او زياده از عرض بلد باشد بهمان قوس بعينه
اگر ثابته از سمت رأس در خلاف جهت عرض بلد نگذارد , و اگر گذرد تمام
ارتفاع
او را تا نصف دور اين حال باشد , از اينجهت بجاى ارتفاع استعمال مى كنند .
در بيان اين وجه , بيرجندى در شرح زيج الغ بيكى گويد :
([ و اگر از ثابته ابدى الظهور يعنى كوكبى از كواكب ثابته كه آن را در دورات
بسيار از معدل النهار غروب نبود , چه گاه هست كه كوكب بر صفت مذكوره بود و
بسبب اختلاف بعد او از معدل النهار آن را طلوع و غروب پيدا شود , پس مراد از
ابد زمان دراز است , كه از سمت الرأس در جانب قطب خفى نگذرد يعنى ارتفاع
اعظم و اصغر آن هر دو در جانب قطب ظاهر بود از سمت الراس , يا آنكه ارتفاع
اعظم بر سمت الراس بود , و ارتفاع اصغر در جانب قطب ظاهر , نصف مجموع
ارتفاع اعظم و
نام کتاب : دروس هيئت و ديگر رشته هاي رياضي نویسنده : حسن زاده آملي، حسن جلد : 1 صفحه : 128