نام کتاب : دروس هيئت و ديگر رشته هاي رياضي نویسنده : حسن زاده آملي، حسن جلد : 1 صفحه : 127
درس 38 : تحصيل عرض بلد
قوله( : بوجهى ديگر : هر گاه اعظم ترين ارتفاعات كوكبى ثابته) . . . اين
وجه در تحصيل عرض آفاق مائله اعم از آفاق ذات ظل دائر است به بيانى كه گفته
آيد . و طريق تحصيل آن اختصاص به شب دارد , چه اين كه از ارتفاع كوكبى از
كواكب ثابته ابدى الظهور بايد بدست آورد و مراد از كواكبى ثابته در عبارت
زيج بهادرى , كوكبى از كواكب ثابته ابدى الظهور است , چنانكه در شق دوم گويد
( : و اگر ثابته ابدى الظهور) . . . , و معلوم است كه دو ارتفاع اعظم ترين
و اصغرترين در كواكب ابدى الظهور متمشى است . و عبارت ساير ازياج روشنتر
است , مثلا در زيج الغ بيكى گويد :
( و اگر از ثانيه ابدى الظهور كه از سمت راس در جانب قطب خفى نگذارد ,
نصف مجموع ارتفاع اعظم و ارتفاع اصغر بگيريم عرض بلد حاص شود , و اگر ثابته
از سمت
الراس در جانب قطب خفى بگذرد به جاى ارتفاع اعظم , تمام او تا نصف دور
مستعمل بايد داشت و عمل به پايان رسانيد) .
چنانكه ملاحظه مى فرماييد در زيج الغ بيكى , اول گفته است( : و اگر از
ثابته ابدى الظهور) . . . و بعد از آن در شق دوم گفته است( : و اگر ثابته از
سمت
الراس) . . . يعنى و اگر ثابته ابدى الظهور از سمت الراس الخ , و اسلوب
تعبير هم بايد بدينسان باشد كما لا يخفى , و در زيج بهادرى به عكس آن نگارش
يافت كه ايهام ابهامى در آن مى رود .
حال گوييم كه مدار كواكبى ابدى الظهور در افقى از آفاق مائله كه لاجرم در
نام کتاب : دروس هيئت و ديگر رشته هاي رياضي نویسنده : حسن زاده آملي، حسن جلد : 1 صفحه : 127