درس 36 : تحصيل عرض بلد

اين درس در بيان عبارت نقل شده از زيج بهادرى در درس پيش دريافتن عرض بلد است :

قوله( : پس اگر بلد ذات ظل واحد) . . . مراد از اعظم ترين ارتفاعات , اعظم ترين ارتفاعات آفتاب است , و همچنين مراد از اصغرترين ارتفاعات , چنانكه در ديگر زيجات چون زيج الغ بيكى و زيج محمدشاهى و غيرهما بدان تصريح شده است , بدين عبارت :

( پس اگر بلد ذات ظل واحد باشد ميل كلى را بر اصغر ارتفاعات آفتاب افزاييم , يا از اعظم ارتفاعات بكاهيم , تمام عرض بلد حاصل شود) .

از درس 32 تا 35 دانسته ايم كه قسم سوم و چهارم از اقسام آفاق هفتگانه كه عرض آن برابر ميل كلى , و عرض اين بيشتر از آن و كمتر از تمام آنست آفاق ذات ظل واحداند . و دانستى كه تحصيل قوس غايت ارتفاع و انحطاط كوكب را بايد به لحاظ موافات مركز جرم آن با فلك نصف النهار كه همان حلقه نصف النهار و دائره نصف النهار است اعتبار كرد . حال گوييم كه مراد از اعظم ترين ارتفاعات آفتاب غايت ارتفاع او در وقتى كه در منقلب جانب قطب ظاهر از معدل النهار است , مى باشد , و از اصغرترين ارتفاعات آن غايت ارتفاع اوست در وقتى كه در منقلب جانب قطب خفى از معدل بود .

و اين امور به خوبى دانسته شده است كه :

الف قوسى از نصف النهار كه ما بين سمت الراس و معدل النهار از جانبى كه