پيش از آنكه به بررسى ديدگاه اتو در اين باره بپردازيم، توجه
به اين مسأله سودمند است كه فيلسوفان دين و به ويژه كسانى كه به تحقيق
گسترده درباره تجارب دينى پرداختهاند، با انواع گوناگونى از اين تجارب
مواجه شدهاند كه به لحاظ پديدارشناسى، منجر به بازشناسى گونهها و انواع
متفاوتى از اين تجارب گشته است. در يك تقسيم بندى نسبتاً جامع، اقسام زير
را مىتوان براى تجربه دينى در نظر گرفت:
[5] و. ت. استيس، عرفان و فلسفه، ترجمه بهاءالدين خرمشاهى، فصل دوم.
تلاشهاى ديگرى نيز براى بيان وجه جامع ميان تجارب عرفانى صورت پذيرفته
است. براى نمونه، رايستزتيتارو سوزوكى (1870 - 1966) بودايىشناس شهير و
بزرگترين شناساننده آيين ذن (بوديسم به جهان غرب) ويژگىهاى مشترك ساتورى
(Satori بيدارى و اشراق و انشراح صدر ناگهانى) را چنين برمىشمارد: 1.
غيرعقلانى بودن (irrationality)، توضيح ناپذيرى (inexplicability)، ابلاغ
ناپذيرى (incommunicability)؛ 2. درون بينى يا بصيرت (intuitive insight)؛
3. ثقت (authoritaiveness)؛ 4. ايجاب (affirmation)؛ 5. احساس عالم بالا
(sense of beyond)؛ 6. صبعه غيرشخصى (impersonaltone)؛ 7. احساس اعتلا
(feeling of exaltation)؛ 8. لحظهاى بودن (momentariness).
البته سوزوكى مدعى نيست كه امور يادشده، ويژگى مشترك همه تجارب
عرفانى است. موضوع سخن او تجربههاى عرفانىيى است كه در حوزه آيين بودا
ساتورى ناميده مىشود. (همان، ص 34 و 35).
نام کتاب : مباني نظري تجربه ديني نویسنده : الشیرواني، علی جلد : 1 صفحه : 117