مي شود. اشكال ديگر اين است كه ارتباط دين اسلام با اديان ديگر موضوعي است كه در شريعت و حتي در قرآن در مورد آن بسيار صحبت شده است. شرك دوره جاهليت[1] را نمي توان صرفاً راهي ديگر كه با توحيد سازگار است و انسان با آن به حقيقت نهايي مرتبط مي شود، تلقي كرد؛ زيرا شرك و توحيد دو رويكرد متفاوت مفهومي نسبت به آن چيزي هستند كه غير قابل شناخت و تصور است. ظاهراً اين جنبه از کثرت گرايي ديني هيك است كه مورد كراهت بسياري از متفكرين مسيحي و مسلمانان قرار گرفته است. توحيد ذاتاً بت شكني[2] است، ولي اگر توحيد و شرك صرفاً دو راه به سوي واقعيت باشند، چگونه مي توان بت شكني حضرت ابراهيم(ع) را توجيه كرد؟ آيا پيام او واقعاً بيش از اين نبود كه پرستش بتها در آن زمان و در آن مكان نامناسب است؟ کثرت گرايي غير فروكاهشي بايد براي ادعاي مطلق توحيد احترام قائل شود.

غير قابل قبول بودن شمول گرايي

بر اساس تفكر سنتي مسيحيت، نجات صرفاً به وسيله اعتقاد به ربوبيت حضرت عيسي مسيح(ع) ميسر است و به وسيله همين ايمان است كه انسان در قرباني بازخريدن پسر خدا سهيم مي شود. اعتقاد درست شرط لازم نجات است. مسيحياني كه براي پذيرش غير مؤمنان به همراهي با هيك راضي نيستند، ولي اعتقاد دوزخي بودن غير مسيحيان را نمي پذيرند، راه سومي را از برداشت كارل رينر[3] تحت عنوان مسيحيان گمنام که پيشتر ذکر کرديم پيدا کرده اند. طبق اين عقيده، غير مسيحياني كه زندگي خوبي داشته اند و شايسته نيست كه آنها را دوزخي بناميم، مسيحي تلقي مي شوند، حتي اگر خود آنها