هم آنها را در مقام نظر و عمل مجاز بدانيم، و در عين حال براي تحمّل و تساهل انگيزه بيافرينيم. اعتقاد بنده اين است كه توصيه هاي گران سنگ براي چنين رويكردي به اديان جهان را مي توان در سنتهاي اسلامي يافت. رويكردي كه عنوان «کثرت گرايي غيرفروكاهشي»[1] را براي آن برگزيده ام. کثرت گرايي غير فروكاهشي مي تواند ضمن تسامح و رد تعصب و غرض، از اشكالات و ايراداتي كه به کثرت گرايي فروكاهشي و ليبرال وارد شده مبرا باشد.

چرا مسلمانان بايد کثرت گرايي ديني فروكاهشي را رد كنند؟

براي توسعه کثرت گرايي غير فروكاهشي، سودمند خواهد بود تا قدري بيشتر دباره اين نكته تأمل كنيم كه چرا از گونه اي از کثرت گرايي كه هيك مدعي آن است، انتظار مي رود كه كمتر مورد حمايت مسلمانان قرار گيرد، و چرا اين نوع کثرت گرايي حمايت گروه مهمي از مسيحيان ولو گروهي كوچك را به خود معطوف كرده است. اشكال اول را پيشتر مطرح كرديم: دين داري در اسلام همچون يهوديت رعايت دقيق شريعت را مي طلبد و اهداف اجتماعي نيز دارد. مهم نيست كه مسلمانان چقدر گرفتار شده باشند، ولي هنوزاميد بناي جامعه اي را دارند كه بر اساس حكومت پيامبر(ص) و مطابق با قوانين الهي باشد. اگر شريعت چيزي بيش از فرآورده هاي جنبي[2] واكنش فرهنگي عربستان در ابتداي قرون وسطي براي مواجهه پيامبرش با حقيقت نبود، اين اميد را نمي توانستيم حفظ كنيم. ولي در فرهنگ مسيحي نسبت به ظرايف شريعيت سوء ظن وجود دارد و اگر آن را صريحاً به عنوان نفاق رياكارانه [3] مورد شماتت قرار ندهند، احتمال پذيرش اين انديشه كه قوانين مراسم ديني و حلال و حرامها ساخته و پرداخته ذهن بشر است نه مقررات الهي، بيشتر