مردود شمردن کثرت گرايي ديني توسط فلاسفه مسلمان

در سنت فلسفي اسلام خط فكر ديگري نيز درباره كثرت اديان به چشم مي خورد. فارابي پس از طرح اين نكته كه مردم عوام قادر به درك حكمت فلسفي نيستند، چنين بيان مي کند: «بنابراين اين گونه مسائل يا مثال هايي كه براي مردم عوام ملموس است، مطرح مي شود و چه بسا آنچه كه به نظر گروهي آشنا جلوه مي کند، از نظر گروهي ديگر غريب باشد.»[1] از نظر فارابي همه اديان، معرف حقيقت فلسفي واحدي هستند كه به وسيله نمادهاي گوناگون ارائه مي شوند و از طريق همين نمادها جامعه شكل گرفته و انسان به سوي سعادت رهنمون مي گردد. به علاوه، هر يك از اديان بزرگ «به حقيقت محض به اجمال اشاره اي كرده اند، و براي كساني كه به دنبال حقيقت هستند همين مقدار كافي است تا به آن دست يابند و بتوانند براي نمادهاي ديگر تأويل مشابه داشته باشند.» [2] اين ديدگاه، از نظر ابن سينا هم تا حدي قابل قبول است. طبق نظر فارابي محتواي معنوي و زمينه همه اديان يكي است، زيرا اين امري كلي و عام است ولي هر يك از آنها از نمادهايي استفاده مي کنند كه در يك سطح نيستند. زيرا برخي اديان نسبت به برخي ديگر «به حقيقت نزديكترند و از توان بيشتري براي راهنمايي بشر برخوردارند و عامل جهت دهنده اي در زندگي بشر محسوب مي شوند، و حتي در برخي از اديان از نمادهايي استفاده مي شود كه به سود مردم نيست.»[3]

درباره كثرت اديان، فلاسفه نيز مانند صوفي ها به اين امر اذعان دارند كه