5‌. طبرى

ابوجعفر محمدبن‌جريربن‌يزيد طبرى (224 يا 225 ـ 310 هـ . ق) از مورخان نامى دوران اسلامى است. كار عمده او در فقه بود; اما دو اثر او جامع البيان در تفسير و تاريخ الرسل و الامم و الملوك در تاريخ، شهرت بسزايى برايش به ارمغان آورد. كتاب تاريخ او، تاريخ عمومى است و حوادث آغاز خلقت تا زمان خود وى به تفصيل در آن نوشته شده است. بيش‌تر پژوهش‌گران نگاشتن افسانه‌ها، خرافات و اسرائيليات را عيب بزرگ اين اثر مى‌شمارند و نقل اخبـار بدون اشاره به درستى و نادرستى آن را در شأن دانشمنـدى چون طبـرى نمى‌دانند. [1]

6‌. مسعودى

على بن الحسين المسعودى (346 ـ 287 هـ . ق) از نوادگان صحابى بزرگ عبدالله بن‌مسعود است. مسعودى كتاب‌هاى متعددى نگاشته و نام شمارى از آن را در مروج الذهب ، كه يكى از مهم‌ترين آثار تاريخى وى شمرده مى‌شود; آورده است. نگاه مسعودى در اين كتاب تنها تاريخى نيست; بلكه از هر جهت به گذشته مى‌نگرد و مجموعه‌اى از اطلاعات تاريخى، جغرافيايى، تقويم‌ها، اديان و... را در اختيار خوانندگان مى‌نهد. كتاب او با داستان آفرينش آغاز مى‌شود و با مسائل تاريخى امت‌هاى گوناگون ادامه مى‌يابد. [2]

‌ سفرهاى طولانى به خارج از مرزهاى كشور اسلامى براى گردآورى اخبار ساير ملل [3] از مهم‌ترين اقدام‌هاى او در تدوين تاريخ است.

6‌. مسعودى

على بن الحسين المسعودى (346 ـ 287 هـ . ق) از نوادگان صحابى بزرگ عبدالله بن‌مسعود است. مسعودى كتاب‌هاى متعددى نگاشته و نام شمارى از آن را در مروج الذهب ، كه يكى از مهم‌ترين آثار تاريخى وى شمرده مى‌شود; آورده است. نگاه مسعودى در اين كتاب تنها تاريخى نيست; بلكه از هر جهت به گذشته مى‌نگرد و مجموعه‌اى از اطلاعات تاريخى، جغرافيايى، تقويم‌ها، اديان و... را در اختيار خوانندگان مى‌نهد. كتاب او با داستان آفرينش آغاز مى‌شود و با مسائل تاريخى امت‌هاى گوناگون ادامه مى‌يابد. [2]

‌ سفرهاى طولانى به خارج از مرزهاى كشور اسلامى براى گردآورى اخبار ساير ملل [3] از مهم‌ترين اقدام‌هاى او در تدوين تاريخ است.

7. ابن‌خلدون

عبدالرحمن‌بن‌خلدون (808 ـ 732 هـ . ق) [4] از انديش‌مندان بلند پايه جهان اسلام و پايه‌گذار فلسفه تاريخ است. او، پس از روى آوردن به كارهاى علمى و مطالعه تاريخ‌هاى گذشته، نظريه دو لايه بودن تاريخ را ارائه داد. لايه بالايى همان حوادث و رخدادهاى تاريخى است و لايه زيرين، كه به نظر وى تا آن زمان مورخان پيشين به آن توجه نكرده بودند، علل و عوامل پشت پرده رخدادهاى تاريخى است.