نام کتاب : تاريخ تحليلي اسلام نویسنده : نصیری رضی، محمد جلد : 1 صفحه : 35
از آنجا كه شخصيت پيامبرخدا (صلى الله عليه وآله) و زندگى
پربار آن حضرت (صلى الله عليه وآله) الگوى همه مسلمانان بود، تاريخ نگاران
مؤمن كار خود را با ثبت سيره نبوى و امور مربوط به نبردهاى وى آغاز كردند;
سپس تاريخ عمومى نگارش يافت و به تدريج در علم تاريخ و فلسفه آن كتابهايى
نوشته شد.
هرچند تاثير فعاليتها و منابع پيش از اسلام، مانند قصههاى
ايام، انساب و... در روشهاى تاريخ نگارى اسلامى قابل انكار نيست; ولى
گروهى بر اين باورند كه اين فعاليتها به پيدايش عقيده تاريخ نگارى خاصى
نينجاميد و تنها شاخههاى متنوع تاريخنگارى اسلامى را شكوفا ساخت. [1]
شعبههاى تاريخنگارى اسلامى
در باور بسيارى از پژوهشگران، تاريخنگارى، بخش عظيمى از فرهنگ
مكتوب عصر اسلامى را به خود اختصاص داده و با تكامل عمومى نهضت فكرى و علمى
در اسلام همداستانى داشته است. تاريخ از معدود دانشهاى هماره زنده تمدن
اسلامى بهشمار مىآيد; زيرا گروهى از دانشوران، تدوين تاريخ را از مصاديق
واجب كفايى دانستهاند. [2]
برخى معاصران در طبقهبندى گونههاى تاريخنگارى اسلامى، اسامى
كتب نوشته شده را ملاك قرار داده و بر اين اساس، نوشتههاى تاريخى مسلمانان
و شعب تاريخنگارى را به هفت گروه عمده تقسيم كردهاند كه عبارتند از: [3]
سيرهنگارى و شرححال نويسى; تكنگارى در
[1] در رابطه با اين بحث ر.ك: تاريخ الطبرى ، محمدبنجرير طبرى، ج
اول، ص 7; فلسفه تاريخ ، ابنخلدون، ترجمه مجيد مسعودى، صص 172 ـ 170;
تاريخنگارى در اسلام (مجموعه مقالات)، صص 44 ـ 11 و 89 و تاريخ و
تاريخنگارى ، ص 133 به بعد.
[3] سيرهنگارى: بيشتر به زندگى فردى و اجتماعى مردم و افراد شاخص
اجتماع مىپردازد، منابع شرح حال و سيره خود به چند دسته تقسيم مىشوند و
زندگى پيامبر (صلى الله عليه وآله) ، صحابه، محدثان، فلاسفه و... را شامل
بوده است.
تكنگارىها: بيشتر به وقايع مهم تاريخى مىپردازد كه شامل موضوعات سياسى، نظامى، اجتماعى و روزهاى پرحادثه و... است.
تاريخنويسى عمومى و تقويمى: در اين روش بهرهگيرى از عنصر زمان
و ملاك قرار دادن آن مورد توجه است. تاريخنگارى براساس نسبشناسى:
منابع اين روش در بردارنده تاريخ مفصل خاندانهاى حاكم بر جامعه اسلامى و
نيز قبايل قدرتمند عرب است. دانش انساب، منشأ در ساختار قبيلهاى عرب داشته
است و اهميت نسب در جامعه اسلامى، سبب پيوند مسأله انساب و قبايل با
جريانهاى تاريخى شده است.
سبك خبرى و پيوسته: در اين روش، حديث كه در حكم اصل براى بسيارى
رشتههاى علوم اسلامى دانسته مىشود. بهصورت خبر و منقطع امّا با ذكر سند
ارائه مىشود و البته ذكر سند مىتواند ارتباط منابع مختلف تاريخى را با
يكديگر نشان دهد و اين امر در ارزيابى نقلهاى تاريخى بسيار مهم است.
تاريخنگارى محلى: ساختار اين سبك و منابع آن بهطور عمده بر سه پايه
اطلاعات جغرافى، تاريخى و رجالى مبتنى است و شامل چگونگى احداث شهرها،
تحولات سرنوشتساز رخ داده در شهرها، حكام و رجال معروف آن و حتى محصولات و
اماكن مهم شهر مىشود.
تاريخنگارى فرهنگى و اجتماعى: منابعى كه در تاريخ شعر و شاعرى و
نيز به هدف بيان موضوعات مهم انسانى و اجتماعى تدوين شده است، حاوى بخش
مهمى از مواد فرهنگى است كه مىتواند در تحقيق سير تحولات فرهنگى مسلمانان
مفيد باشد. براى اطّلاعات بيشتر در مورد اين تقسيمبندى ر.ك: منابع تاريخ
اسلام ، رسول جعفريان، ص 27 به بعد.
نام کتاب : تاريخ تحليلي اسلام نویسنده : نصیری رضی، محمد جلد : 1 صفحه : 35