زبان، آداب و رسوم ملل مسلمان براى از بين بردن همين حافظه تاريخى و خود آگاهى مسلمانان بوده است، زيرا يادآورى روزهاى عظمت و قدرت، مسلمانان زير سلطه و تحقير شده را از نيرو و اميد برخوردار مى‌سازد و مكتب شعب ابوطالب و مقاومت حضرت محمد (صلى الله عليه وآله) در آغاز نهضت، به حركت‌هاى اصلاحى و رهايى‌بخش، درس ايستادگى و نهراسيدن از توطئه‌ها و محاصره‌ها مى‌دهد. افزون بر اين:

‌ 1. اثبات مسأله وحى و پيوستگى پيامبرخدا (صلى الله عليه وآله) به منبع لايزال الهى و معجزه جاويدان وى از طريق برخى از بررسى‌هاى تاريخى قابل تبيين و ارائه است.

‌ 2. آگاهى از رازهاى توفيق بسيار پيامبراكرم (صلى الله عليه وآله) در دگرگون ساختن بنياد نظام قبيله‌اى جاهليت و تبديل آن به يك حكومت منسجم، پويا و زنده، در پرتو تحقيق در زواياى پيدا و پنهان گذشته تاريخ اسلام ممكن است.

‌ 3. دستيابى به بخش گسترده‌اى از مبانى نظرى و سنت عملى پيامبرخدا (صلى الله عليه وآله) و ائمه‌اطهار (عليهم السلام) در عرصه‌هاى اجتماعى، سياسى، اقتصادى و... تنها با ژرف نگرى در آينه حوادث تاريخ و دقت در گفتار و كردار آنان در برخورد با آن حادثه ممكن است.

‌ 4. از آن‌جا كه سرنوشت مردم مسلمان ايران با سرنوشت و فرهنگ اين آب و خاك گره خورده و اسلام و ارزش‌هاى دينى مبنا و رمز ماندگارى اين فرهنگ شمرده مى‌شود، وظيفه ملى ماست كه از پيشينه آنچه سرنوشت ملى و ميهنى ما بر آن استوار است، آگاهى يابيم.

تاريخ‌نگارى در اسلام

بذر افكار تاريخى كه در قرآن و احاديث پيامبرخدا (صلى الله عليه وآله) جوانه زده بود، از همان آغاز ظهور اسلام روييدن آغاز كرد. تاريخ‌نگارى در اسلام با جستوجو، گردآورى و نقل اخبار و رواياتى درباره رويدادهاى خاص، كه تا آن زمان سينه به سينه نقل مى‌شد، آغاز گرديد. اين تلاش در مدتى كوتاه به‌بار نشست و با تنوع و ژرفاى ويژه‌اش در ميان ساير دانش‌هاى اسلامى جايگاهى والا و برجسته يافت. به‌تدريج دانشى مدون شكل گرفت كه نه تنها شاخه‌هاى جداگانه و مستقل داشت; بلكه از ادبيات متنوع و ‌روش‌هاى خبريابى‌ و ‌پژوهشى‌ ممتازى برخوردار بود. مورخ مسلمان مى‌كوشيد تا اخبار را با نقد و ارزيابى و تحقق صلاحيت راويان آن بپذيرد; به‌طورى كه بعدها ‌علم رجال‌ و ‌فن جرح و تعديل‌ در شمار ابزارهاى اصلى او قرار گرفت.