آن ارائه شده است. علامه محمدتقى جعفرى افزون بر 20 نظريه در اين خصوص مى‌شمارد. [1] برخى از مهم‌ترين آن‌ها عبارت است از:

1. تاريخ بر پايه نژاد

طبق اين نظريه، تنها بعضى از نژادها استعداد تمدن و فرهنگ آفرينى دارند. فقط برخى مى‌توانند علم، فلسفه، صنعت، هنر، اخلاق و غيره توليد كنند و ديگران صرفاً مصرف كننده‌اند. كنت گوبينو; فيلسوف معروف فرانسوى، معتقد است نژاد معناى تاريخ را روشن مى‌كند و براى پيشوايى، خون اصيل است نه هوش. [2]

2. تاريخ بر پايه جغرافيا

طبق اين نظريه، عامل سازنده تمدن، فرهنگ و صنعت، اقليم خاص و محيط طبيعى است. محيط‌هاى معتدل مغزهاى نيرومند و مزاج‌هاى معتدل بهوجود مى‌آورد. منتسكيو، جامعه‌شناس فرانسوى، معتقد است دليل مغلوب شدن متعدد اقوام جنوب به‌دست اقوام شمال، اختلاف آب و هواى اين دو منطقه است.

3. تاريخ بر پايه قهرمانان

بر اساس اين نظريه، منشأ تحولات تاريخ در ابعاد مختلف علمى، سياسى، اقتصادى، اخلاقى و غيره نوابغ‌اند. تنها نوابغ كه افرادى استثنايى‌اند و از هوش، عقل، ذوق، اراده و ابتكار خارق‌العاده بهره مى‌برند، در حركت چرخ‌هاى تاريخ تأثير مى‌گذارند. ساير مردم مصرف كننده انديشه آنانند و در پى آن‌ها حركت مى‌كنند. كارلايل، فيلسوف معروف انگليسى مى‌گويد: اگر در وجود بشر سودى هست، همانا وجود مردان بزرگ است. [3]

2. تاريخ بر پايه جغرافيا

طبق اين نظريه، عامل سازنده تمدن، فرهنگ و صنعت، اقليم خاص و محيط طبيعى است. محيط‌هاى معتدل مغزهاى نيرومند و مزاج‌هاى معتدل بهوجود مى‌آورد. منتسكيو، جامعه‌شناس فرانسوى، معتقد است دليل مغلوب شدن متعدد اقوام جنوب به‌دست اقوام شمال، اختلاف آب و هواى اين دو منطقه است.

3. تاريخ بر پايه قهرمانان

بر اساس اين نظريه، منشأ تحولات تاريخ در ابعاد مختلف علمى، سياسى، اقتصادى، اخلاقى و غيره نوابغ‌اند. تنها نوابغ كه افرادى استثنايى‌اند و از هوش، عقل، ذوق، اراده و ابتكار خارق‌العاده بهره مى‌برند، در حركت چرخ‌هاى تاريخ تأثير مى‌گذارند. ساير مردم مصرف كننده انديشه آنانند و در پى آن‌ها حركت مى‌كنند. كارلايل، فيلسوف معروف انگليسى مى‌گويد: اگر در وجود بشر سودى هست، همانا وجود مردان بزرگ است. [3]

4. نظريه اقتصادى تاريخ

بر اساس اين نظريه، عامل اساسى تاريخ در هر عصرى اقتصاد است; زيرا مجموع روابط توليدى بناى اقتصادى اجتماع را مى‌سازد و بناى اقتصادى، پايه واقعى روبناهاى قانونى،