بررسى مى‌گردد و گذشته بشر چراغ راه آينده‌اش قرار مى‌گيرد. [1] مقصد و شيوه حركت تاريخ، محرك و منازل برجسته مسير حركت آن (فلسفه نظرى تاريخ)، نقاط ضعف و قوت علم تاريخ، قانون‌مندى تاريخ، اصول حاكم بر آن و روش‌هاى پژوهش تاريخ (فلسفه علم تاريخ) بخشى از مسائلى است كه در فلسفه تاريخ مورد بحث و بررسى قرار مى‌گيرد. [2]

‌ هرچند انديشه حركت تاريخ و بحث درباره روح، اراده، قانون، مبدأ و مقصد آن و... پيشينه‌اى ديرين دارد و به افلاطون (428 ـ 347 ق. م) و ‌اگوستين‌ قديس، متكلم و مجتهد كليسا (430 ـ 354 م) منسوب است; ولى بيش‌تر محققان، دانشمندِ معروف مسلمان عبدالرحمن‌بن‌خلدون را پايه‌گذار تاريخ نگارى تحليلى و فلسفه تاريخ مى‌دانند. [3]

اصول و سنن حاكم بر تاريخ

يكى از معانى كلمه ‌سنت‌، [4] راه، روش و رفتارى است كه استمرار داشته باشد. اين واژه به

همين معنا در زبان عربى و قرآن كريم در مورد خداوند و انسان به‌كار رفته است. [5] ناگفته پيداست يك سنت واحد مى‌تواند، از لحاظ نسبتش با ‌فاعل‌ به خداى متعال و از لحاظ نسبتش با ‌قابل‌ به انسان‌ها اضافه شود. البته الهى بودن يك سنت به معناى صدور مستقيم و بىواسطه افعال خاص از خداوند نيست; بلكه ممكن است اسباب طبيعى، عادى و يا غيبى در كار باشد.

‌ بنابراين، سنن يعنى روش‌هايى كه امور جهان و انسان بر پايه آن‌ها تدبير و اداره مى‌شود. [6] اين سنت‌ها اقسام بسيار دارد; بخشى از آن‌ها عبارت است از: