زندگى على‌بن‌موسى‌الرضا(عليه السلام)

20 سال از عمر 55 ساله حضرت رضا (عليه السلام) (203 ـ 183 هـ .ق) در امامت و پيشوايى گذشت كه ده سال آن (193 ـ 183 هـ .ق) با خلافت هارون‌الرشيد معاصر بود; پنج سال آن (198 ـ 193) در خلافت امين و پنج سال پايانى آن در زمان خلافت مأمون گذشت.

‌ پس از شهادت امام هفتم براى مدّتى اختناق و خودكامگى به‌طور نسبى از ميان رفت و فشار حكومت عليه امام‌رضا (عليه السلام) كاستى پذيرفت. هارون در جواب كسانى كه درباره امام رضا (عليه السلام) بدگويى مى‌كردند، گفت: آيا آنچه با پدرش كرديم كافى نيست؟ مى‌خواهيد يكباره شمشير بردارم و همه علويان را بكشم؟ [1]

‌ هارون در زمان خلافتش، براى فرزندش محمدامين از مردم بيعت گرفت و عبدالله‌مأمون را وليعهد دوم قرار داد. سپس براى سركوبى نهضت‌هاى خراسانيان همراه مأمون روانه خراسان شد. او پس از مهار اوضاع آشفته خراسان، در توس درگذشت. با فعليت‌يافتن ولايت‌عهدى امين، نزاع دو برادر بر سر حكومت بالا گرفت و بسيارى از امور به‌دليل تسامح امين و مناقشات داخلى مختل شد; انقلابيان يكى پس از ديگرى سر برآوردند و نبرد فرهنگى و فكرى جدى با وسعتى بيش‌تر در ميان مكتب‌هاى گوناگون درگرفت. در اين موقعيت، دانشمندان با عناوين مختلفى به مراكز قدرت نزديك شدند و به نشر تفرقه و بى‌اعتقادى در ميان مسلمانان پرداختند.

‌ در همان زمان كه سر بريده امين در بارگاه برادرش مأمون بر دار بود ‌مرو‌، پايتخت خلافت مأمون در نگرانى از انقلاب‌هاى پياپى علويان با كارگزاران حكومت به‌سر مى‌برد.

‌ اين‌كه گروهى حوادث روزگار امامت امام رضا (عليه السلام) را با حماسه عاشورا و دسته‌اى آن را با نرمش قهرمانانه امام حسن (عليه السلام) و جمعى ديگر آن را با موقعيت امام سجاد (عليه السلام) و گروهى نيز با انقلاب فكرى و فرهنگى صادقين (عليهما السلام) مقايسه و شبيه مى‌دانند، نشان‌دهنده اهميت خاص و چند بعدى بودن وضعيت اين مقطع تاريخى است.

‌ هرچند براساس مبانى مستحكم و خردپذير شيعه، هريك از امامان (عليهم السلام) در اين مقطع زمانى و اوضاع سياسى ـ اجتماعى قرار مى‌گرفتند، جز آنچه امام هشتم (عليه السلام) انجام داد،