خلاصه مطالب

پس از شهادت على (عليه السلام) ، جانشينى پيامبر (صلى الله عليه وآله) به‌دست كسانى چون معاويه افتاد. هرچند جايگاه معاويه و يزيد، از نظر منطق يكى بود و هردو درشمار ستمگران، متجاوزان و بى‌ايمانان جاى داشتند; ولى ويژگى‌هاشان يكسان نبود. ويژگى معاويه، نيرنگ، جعل حديث و بهره‌گيرى از مقدسات عليه مقدسات بود و خصوصيت يزيد فراغت از همه اين‌ها، هتك آشكار مقدسات، خشونت و از ميان بردن قاطعانه مخالفان.

‌ به گواهى تاريخ، فرزندان على (عليه السلام) از فضايل والا بهره مى‌بردند. خونى كه در رگ‌هاى حسين (عليه السلام) مى‌گشت، در رگ‌هاى حسن (عليه السلام) نيز جريان داشت; امّا پاسخ شمشير، شمشير است و پاسخ تدبير، تدبير.

‌ پذيرش پيشنهاد صلح معاويه از سوى امام حسن (عليه السلام) ، هرگز به‌معناى واگذارى خلافت شرعى نيست; بلكه به معناى آتش‌بس براى حفظ جان مسلمانان است. در آن روزگار، زمينه مساعدى كه بتواند شهادت را از يك شهامت و اخلاص‌فردى درآورد و در قالب پديده مؤثر اجتماعى مطرح كند، فراهم نبود. بنابراين، پس از بروز پراكندگى در سپاه، نفوذ جاسوسان معاويه، مجروح شدن حضرت در ساباط مداين و... زمان، زمان تدبيرى ديگر بود. امام‌حسن (عليه السلام) معاويه را در ميدان جنگ رها ساخت و به مبارزه‌اى تدريجى در ميدان اجتماعى روى آورد.

‌ يكى از شرط‌هاى پيمان صلح آن بود كه معاويه كسى را جانشين خود نسازد; ولى او براى خلافت يزيد بيعت گرفت و او را به قدرت رساند. يزيد فرزند زنى مسيحى بود و به خوشگذرانى، گناه و هوسرانى شهرت داشت.

‌ امام زين‌العابدين (عليه السلام) ، پس از تجربه خونين كربلا در دوره حكومت آكنده از ظلم و ستم اموى و مروانى، با دعا و ذكر خداوند آموزش‌هاى اجتماعى، سياسى، حقوقى، تربيتى، نظامى و... را ارائه كرده است. زنده نگاه داشتن خاطرات عاشورا و ياد فداكاران، نشر حق و عدالت، پاسدارى از اسلام و سنن آن، كمك به مظلومان، تربيت درست فرزند، دوستى با حق‌مداران، دشمنى با اهل‌باطل و توجه‌دادن جامعه به زهد، بخشى از تعاليم عالى كتاب ارزش‌مند و ناشناخته صحيفه سجاديه است.

‌ امام‌باقر (عليه السلام) در سال 94 هـ .ق. امامت امت را به‌عهده گرفت. به استثناى عمربن‌عبدالعزيز، همه حاكمان دوره امامت وى در ستمگرى و خودكامگى كم‌نظير بودند. امام باقر (عليه السلام) ، با شناخت كاملى كه از اوضاع و شرايط زمان خود داشت، در جهت شناختن اساس فكرى جامعه، نهضتى علمى، فقهى، فلسفى و كلامى بنياد نهاد. تبيين نظريه امامت به شكل كامل آن و مبارزه با افكار توجيه‌گراى مرجئه و... ساير جنبش‌هاى فكرى انحرافى بخشى ديگر از اقدام‌هاى امام باقر (عليه السلام) است.

پرسش‌ها

1. آيا نرمش امام حسن (عليه السلام) و قيام امام حسين (عليه السلام) نشان‌دهنده اختلاف روحيه آن دو بزرگوار است؟ چرا؟

‌ 2. به نظر شما آيا امام حسين (عليه السلام) با علم به كشته شدن مدينه را ترك كرد؟ چرا؟

‌ 3. به نظر شما آيا سلطه بر انديشه افراد و جوامع، چون تسلط بر مال و نفس آنان از معيارها و انگيزه‌هاى جنگ و جهاد به‌شمار مى‌آيد؟ چرا؟

‌ 4. واقعه حرّه چه بود و چرا امام سجاد (عليه السلام) با انقلابيان همكارى نكرد؟

‌ 5 ‌ . نتايج و آثار منفى برداشت صوفيانه از نهضت كربلا را تشريح كنيد.

‌ 6 ‌ . زمينه‌هاى اقدامات اصلاحى عمربن عبدالعزيز را بررسى كنيد.

فعاليت‌هاى علمى

1. در مقاله‌اى نقش ائمه (عليهم السلام) در جنبش‌هاى شيعى و نقش عاشوراى حسينى در حركت‌هاى آزاديبخش در سطح جهان را بررسى و ارزيابى كنيد.

‌ 2. مجموع برداشت‌ها از حادثه كربلا را در كنفرانسى تبيين كنيد.

‌ 3. جنبش‌هاى فكرى زمان امام باقر (عليه السلام) را تحقيق و موضع امام (عليه السلام) را بيان كنيد.

فعاليت‌هاى علمى

1. در مقاله‌اى نقش ائمه (عليهم السلام) در جنبش‌هاى شيعى و نقش عاشوراى حسينى در حركت‌هاى آزاديبخش در سطح جهان را بررسى و ارزيابى كنيد.

‌ 2. مجموع برداشت‌ها از حادثه كربلا را در كنفرانسى تبيين كنيد.

‌ 3. جنبش‌هاى فكرى زمان امام باقر (عليه السلام) را تحقيق و موضع امام (عليه السلام) را بيان كنيد.

منابع براى مطالعه بيش‌تر

1. امام باقر (عليه السلام) جلوه امامت در افق دانش ، تحقيقى از گروه تاريخ اسلام، نگارش احمد ترابى;

‌ 2. امام‌حسن (عليه السلام) مظلوم تاريخ ، رضا محمدى;

‌ 3. امام‌حسين (عليه السلام) و جاهليت نو ، جواد سليمانى;

‌ 4. حماسه حسينى (3 ـ 1)، شهيد مرتضى مطهرى;

‌ 5‌. در مكتب احياگر تشيّع، حضرت امام جعفر صادق (عليه السلام) ، على قائمى;

‌ 6‌. زندگانى على‌بن‌الحسين (عليه السلام) ، سيد جعفر شهيدى;

‌ 7. قيام حسين (عليه السلام) ، سيد جعفر شهيدى;

‌ 8‌. نقش ائمه در احياء دين (14 ـ 1)، سيد مرتضى عسگرى.