خلاصه مطالب

از 28 صفر سال يازدهم هجرى، على‌بن‌ابى‌طالب (عليه السلام) ، بر اساس تكليف شرعى، مسؤوليت رهبرى مسلمانان را برعهده گرفت ولى با پديد آمدن جريان سقيفه و خلافت خلفاى سه گانه، امام (عليه السلام) براى مدتى دراز از نشر فعال تعاليم اسلامى، تحكيم موضع قرآن، بسط هويت امت، تصرف در امور مسلمانان و برقرارى حكومت دينى بركنار ماند.

‌ به سبب رقابت انصار در برابر قريش، اختلافات داخلى قبايل انصار و تبليغات و تلاش‌هاى دو نفر از مهاجران، ابوبكربن‌ابى‌قحافه قدرت سياسى را به‌دست گرفت.

‌ عمربن‌خطاب، با انتصاب خليفه اول، عهده‌دار خلافت شد و پس از وى، عثمان‌بن‌عفان بهوسيله شوراى شش نفره خليفه دوم به خلافت برگزيده شد. در خلافت و حكمرانى 25 ساله اين سه خليفه، امام (عليه السلام) بيش از هرچيز ناظرى مراقب بود و برخى از پاك‌ترين صحابه پيامبر (صلى الله عليه وآله) او را در نگهبانى از اصل اسلام يارى مى‌كردند. هرجا از تحريف حكمى آگاه مى‌شد، حدى نابه‌جا تعيين مى‌گشت، قضاوتى ناحق تحقق مى‌يافت، و تعليمى نادرست انجام مى‌گرفت و... على (عليه السلام) به آن رسيدگى مى‌كرد و به دانشمندان اديان، كه براى پرسش از وصى پيامبر (صلى الله عليه وآله) به مدينه مى‌آمدند، پاسخ مناسب مى‌داد.

‌ در اواخر سال 35 هجرت، با اصرار و اجماع مردم مدينه و براى انجام تكليف شرعى در رأس جامعه اسلامى قرار گرفت و حكومت اسلامى را بنيان نهاد. هرچند در مدت كوتاه حكومت نتوانست اوضاع به‌هم ريخته جامعه اسلامى را به‌طور كامل سامان دهد; ولى موفقيت بسيار به‌دست آورد و الگوهاى جاودانه‌اى به جهان عرضه كرد.

‌ درگيرى‌هاى انسانى امام (عليه السلام) در اين دوره، در امور كلى و جزئى، مشهود است و بخش‌هاى عمده آن، به‌همراه ذخاير گرانبهاى معارف‌الهى و علوم‌اسلامى، در نهج‌البلاغه منعكس شده است.

‌ نگرش انسانى به قدرت، صراحت و صداقت و نفى هرگونه فريب و نيرنگ، تأكيد بر روابط متقابل مردم و كارگزاران، حاكميت اصل شايستگى، منطق و گفتوگوى متقابل، حفظ بودجه عمومى، ارج نهادن به انسان به‌عنوان هدف و محور برنامه‌هاى اقتصادى، برقرارى عدالت، مبارزه مداوم با ستم و ستمگر، مقابله با قانون‌گريزى در سيستم سياسى، كوشش در جهت رواج خرد و خردورزى، تلاش در هدايت امت به بندگى خدا و تأكيد بر ساده‌زيستى مسؤولان بخشى از ويژگى‌هاى حكومت على (عليه السلام) است.

‌ موانع و مشكلاتى كه در اجراى هر يك از اصول انسانى فوق وجود داشت، بهويژه انعطاف‌ناپذيرى آن حضرت (عليه السلام) در اجراى عدالت، موجب نگرانى راحت‌طلبان، عهدشكنان، دنيادوستان، عافيت‌طلبان و خطاى ظاهربينان و ناآشنايان با روح اسلام شد و به جنگ‌هاى جمل، صفين، نهروان و شهادت حضرت (عليه السلام) انجاميد.

پرسش‌ها

1. وجوه افتراق به خلافت رسيدن سه خليفه اوّل مسلمانان را توضيح دهيد.

‌ 2. نقش مردم در فعليت بخشيدن به ولايت سياسى امام على (عليه السلام) را در چند سطر تبيين كنيد.

‌ 3. برخى از همكارى‌هاى امام على (عليه السلام) با خلفاى سه گانه را بيان كنيد.

‌ 4. دليل عمده بروز جنگ جمل و نهروان را توضيح دهيد.

‌ 5‌. دليل و شرايط عمده سكوت امام على (عليه السلام) را تشريح كنيد.

فعاليت‌هاى علمى

1. هر يك از كتاب‌هاى زير را در مقاله‌اى 10 تا 20 صفحه‌اى، به‌طور مختصر و منظم از نظر روش و محتوا، معرفى و نقد كنيد.

‌ الف. زندگانى اميرمؤمنان على (عليه السلام) ‌على از زبان على‌ ، سيد جعفر شهيدى;

‌ ب. توسعه سياسى از ديدگاه امام على (عليه السلام) ، على اكبر عليخانى;

‌ ج. علل شكل‌گيرى خوارج ، شكر الله خاكرند;

‌ د. امام على (عليه السلام) صداى عدالت انسانى ، جورج جورداق، ترجمه سيد هادى خسروشاهى;

‌ 2. ضمن مقاله‌اى دلايل سكوت امام على (عليه السلام) بعد از رحلت رسول اكرم (صلى الله عليه وآله) را در نهج‌البلاغه و ساير كلمات امام على (عليه السلام) تحقيق و ارائه نمائيد.

‌ 3. در مقاله‌اى عمده‌ترين خصوصيات و صفات كارگزاران اميرمؤمنان را بيان كنيد.

‌ 4. در كنفرانسى علت اصلى شهادت امام على (عليه السلام) را به بحث و گفتوگو بنشينيد.

فعاليت‌هاى علمى

1. هر يك از كتاب‌هاى زير را در مقاله‌اى 10 تا 20 صفحه‌اى، به‌طور مختصر و منظم از نظر روش و محتوا، معرفى و نقد كنيد.

‌ الف. زندگانى اميرمؤمنان على (عليه السلام) ‌على از زبان على‌ ، سيد جعفر شهيدى;

‌ ب. توسعه سياسى از ديدگاه امام على (عليه السلام) ، على اكبر عليخانى;

‌ ج. علل شكل‌گيرى خوارج ، شكر الله خاكرند;

‌ د. امام على (عليه السلام) صداى عدالت انسانى ، جورج جورداق، ترجمه سيد هادى خسروشاهى;

‌ 2. ضمن مقاله‌اى دلايل سكوت امام على (عليه السلام) بعد از رحلت رسول اكرم (صلى الله عليه وآله) را در نهج‌البلاغه و ساير كلمات امام على (عليه السلام) تحقيق و ارائه نمائيد.

‌ 3. در مقاله‌اى عمده‌ترين خصوصيات و صفات كارگزاران اميرمؤمنان را بيان كنيد.

‌ 4. در كنفرانسى علت اصلى شهادت امام على (عليه السلام) را به بحث و گفتوگو بنشينيد.

منابع براى مطالعه بيش‌تر

1. امام على (عليه السلام) صداى عدالت انسانى ، جورج جورداق، ترجمه سيدهادى خسروشاهى;

‌ 2. اميرالمؤمنين (عليه السلام) اسوه وحدت ، محمدجواد شرّى، ترجمه محمدرضا عطايى;

‌ 3. توسعه سياسى از ديدگاه امام على (عليه السلام) ، على‌اكبر عليخانى;

‌ 4. جاذبه و دافعه على (عليه السلام) ، شهيد مرتضى مطهرى;

‌ 5‌. حيات فكرى و سياسى امامان شيعه (عليهم السلام) ، رسول جعفريان;

‌ 6‌. درس‌هايى از نهج‌البلاغه ، سيدعلى خامنه‌اى;

‌ 7. سيرى در نهج‌البلاغه ، شهيد مرتضى مطهرى;

‌ 8‌. سيماى كارگزاران على‌بن‌ابى‌طالب اميرالمؤمنين (عليه السلام) ، على‌اكبر ذاكرى;

‌ 9. شيعه در اسلام ، سيدمحمدحسين طباطبايى;

‌ 10. على (عليه السلام) از زبان على (عليه السلام) يا زندگانى اميرالمؤمنين على (عليه السلام) ، سيد جعفر شهيدى;

‌ 11. قضاوت‌ها و حكومت عدالتخواهى على‌بن‌ابى‌طالب (عليه السلام) ، سيد اسماعيل رسول‌زاده;

‌ 12. مرد نامتناهى ، حسن صدر.