اختيارى شد بايد مسبوق به اراده سوم باشد و اگر به اين نحو پيش رود لازمه آن تسلسل است.

پس بايد براى رفع اشكال گفت كه اراده، اختيارى نيست تا محتاج به اراده، دوم باشد و اگر اراده غير اختيارى شد فعل صادر از اراده نيز غير اختيارى خواهد بود.

اين دليل يكى از قوى ترين ادلّه قائلان به جبر است كه آن را پرورش مى دهند. حتى پيشواى ماركسيست ها در ايران به نام تقى ارانى در رساله جبر مادى روى همين دليل تكيه كرده است و مى گويد: اراده انسان محصول يك رشته عوامل حاكم بر انسان است كه او را به اراده سوق مى دهد و او ناچار مى شود كه اراده كند.

از اين كه فارابى و شيخ الرئيس متذكر اين شبهه شده اند مى توان گفت اين دليل از پيشينه ترين ادله قائلان به جبر است. اينك جواب هايى كه به اين استدلال داده شده است.

1. پاسخ صدرالمتألهين

صدرالمتألهين مى گويد ميزان در فاعل مختار اين است كه فعل او ارادى باشد نه اين كه اراده او از اراده ديگر سرچشمه بگيرد و به ديگر سخن، ميزان در فاعل قادر اين است كه فعل او از روى اراده صادر شود نه اين كه اراده او مسبوق به اراده ديگر باشد، بنابراين ولو اراده ما مسبوق به اراده ديگر نيست، امّا چون افعال ما مسبوق