است.

در ميان دانشمندان اهل تسنن، برخى كه داراى انديشه اى بلند و از نويسندگان پرشور و هدفى بوده اند، در قرون نخست اسلامى، كتاب هايى در اين زمينه نوشته اند كه مى تواند شيوه هاى حكومت جارى آن زمان را روشن سازد[1] نه واقعيت حكومت اسلامى و شيوه هاى راستين آن را.

دانشمندان شيعه كه پيوسته در اقليت و تقيه به سر مى برده اند كمتر به اين مسأله پرداخته اند، اگر هم خواسته اند به مسائل مربوط به حكومت وارد شوند موضوعاتى از قبيل «جوايز سلطان جائر»، «تصدى از جانب حاكم ستمگر»، را عنوان كرده اند تو گويى مقدر است كه پيوسته ظالم بر ما حكومت كند و هيچ گاه نبايد به فكر طرح حكومت عادل و دادگر باشيم كه حكومت او مورد رضاى خدا باشد تا به بيان خصوصيات و شرايط آن بپردازيم.

***

پيروان امامان معصوم(عليهم السلام) به نام شيعه امامى، پيوسته در دل جوامع اسلامى به صورت يك اقليت ستمديده زندگى مى كردند. حكومت ها از وجود عالمان و