ب: (أم خلقوا من غير شىء ام هم الخالقون) (طور / 35).

«آيا بدون علت آفريده شده اند يا خود خالق خود هستند»؟

ج: (هو الاوّل و الاخر و الظاهر و الباطن و هو بكلّ شىء علايم) (حديد / 3).

«اوست اول و آخر و ظاهر و باطن و او به هر چيزى داناست».

و امثال اين آيات كه همگى جوهره ى برهان و وحى دست نخورده است و هيچ گاه تراوش يافته ى خرد يك انسان درس نخوانده نيست آن هم در محيط بت پرستى كه منكر احديت بوده اند، در تفسير اين آيات بايد خرد را محور قرار داد نه شرايط حاكم بر زندگى مؤلف را.

اگر مضمون آيات گذشته را حكمت نظرى تشكيل داده، پاره اى از معارف قرآن را حكمت عملى ـ كه محور آن تحسين و تقبيح عقلى است ـ تشكيل مى دهد; در چنين مواردى محور، عقل عملى است نه فرهنگ حاكم بر آورنده ى قرآن.

قرآن مجيد مى فرمايد:

د: (انّ الله يأمر بالعدل و الاحسان و ايتاء ذى القربى و ينهى عن الفحشاء و المنكر و البغى يعظكم لعلّكم تعقلون). (نحل / 90).

«خداوند به دادگرى و نيكوكارى و بخشش به خويشاوندان فرمان مى دهد و از كار زشت و ناسند باز مى دارد به شما اندرز مى دهد، باشد كه پند بگيريد».

آيات مربوط به حكمت عملى كه بر محور حسن و قبح مى چرخد، فزون تر از آن است كه در اين برگ ها منعكس گردد. تنها در سوره ى اسراء از آيه 23 تا 38 پاره اى از حكمت هاى عملى وارد شده و پس از نقل يك رشته دستورهاى عملى چنين مى فرمايد:

(ذلك ممّا أوحى اليك ربّك من الحكمة) (اسراء / 39).