«هرگز خدا نعمتى را كه به قومى عطا كرده است، تغيير نمى دهد تا آنان وضع خود را تغيير دهند».

به خاطر همين نقش انسان در تاريخ و سرنوشت است كه پيوسته انسان را مسئول اعمال خويش خوانده و زندگى ملت هاى پيشين را به رخ انسان هاى پسين مى كشد و مى فرمايد:

(تلك أمّة قد خلت لها ما كسبت و لكم ما كسبتم و لا تسئلون عمّا كانوا يعملون).[1]

«اين امت و جامعه اى بود كه گذشت و رفت. آنان مسئول اعمال خود هستند و شما نيز مسئول كارهاى خويش مى باشيد و هرگز مسئول اعمال گذشتگان نيستيد».[2]

***

قرآن، تاريخ جامعه را آئينه عبرت، مايه تنبيه و بيدارى و وسيله شناسايى، علل تعالى و انحطاط مى داند آن جا كه مى فرمايد:

(لقد كان فى عصصهم عبرة لاولى الالباب...).[3]

«در سرگذشت آنان براى خردمندان عبرت است».

***

قرآن به انديشمندان و دل آگاهان دستور مى دهد كه در زندگى اقوام و ملل