همان طور كه هر پديده اى علتى را لازم دارد، همچنين پس از تحقق علت تامّ، وجود پديده به صورت يك پديده ضرورى و لازم در مى آيد كه انفكاك آن از علت امكان پذير نيست.

در اين جا دو قانون، مورد اتفاق تمام مكت هاى فلسفى است:

1. هر پديده اى، علتى لازم دارد.

2. در صورت تحقق علت تام، وجود معلول از ضرورت و وجوب برخوردار خواهد بود.

با اعتراف به اين دو قانون، مى گوييم: گاهى يك رشته عوامل تصادفى (پيش بينى نشده) مايه دگرگونى تاريخ مى گردد.

بايد ديد مقصود از «تصادف» چيست؟ مقصود از تصادف «نفى قانونمندى» تاريخ نيست و اين كه پديده هاى تاريخى از قانون عمومى عليت بيرون هستند، بلكه مقصود حوادث پيش بينى نشد هاست. هر چند هر حادثه اى در واقع براى خود علتى دارد، كه گاهى ما از آن آگاه نيستيم.

مثلا شما تصميم مى گيريد كه سوار اتوبوس شده، به تهران برويد، دوست شما نيز بدون اطلاع از تصميم شما، چنين تصميمى مى گيرد اتفاقاً در اتوبوس به هم مى رسيد، اين تلاقى را يك امر تصادفى مى گويند، به طور مسلم اين تلاقى و به هم رسيدن بى جهت و بدون علت نيست، امّا چون از علت آن آگاه نبوديم و پيش بينى نمى كرديم، مى گوييم ملاقات ما تصادفى بوده است.

و به عبارت ديگر: اين حادثه از نظر آن فرد، تصادف شمرده مى شود كه از تصميم دوست خود آگاه نباشد، ولى فرد سومى كه از تصميم هر دو طرف آگاه باشد، هرگز يك چنين تلاقى را امر تصادفى نمى خواند، بلكه آن را به صورت يك