«گرامى ترين شما نزد خدا، پرهيزگارترين شما است».

يا پيامبر گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله) مى فرمايد:

«الناس أمام الحقّ سواء».

«همه در برابر قانون يكسانند».

خلاصه ما فعلا درباره حسن و قبح ملى گرايى بحث و گفتگو نمى كنيم و به قول برخى، تاريخ بشرى، عظيم ترين تراژدى ها و ويرانگرى ها را از ناحيه نژاد پرستان تحمل كرده است چنان كه در قرن اخير در آلمان نازى بزرگ ترين فجايع را به وجود آورد. بحث ما درباره آثار مثبت و منفى اين عامل روانى است كه در ميان اقوام و ملل نقش هايى را ايفا كرده و مى كند. و اين عامل گاهى مايه همبستگى و تجمع بوده، و از نظر ديگر سبب تفرّق و دفع ديگر ملت ها شده است.

مسأله قوم گرايى غير از نظريه «نژادى» است و بر فرض وحدت، تفسير ما از اين عامل، غير از تفسير ديگران است. طرفداران نظريه «نژاد» مى گويند هنر و علم و ديگر پديده هاى فكرى و روحى جامعه انسانى، محصول نژاد برتر و عالى است و حال آن كه نژاد پست، سبب توقّف و به قهقرا كشيدن فرهنگ است.[1]

در حالى كه تفسير ما از اين عامل اين است كه علاقه به قوم و قبيله، مانند علاقه به خانه و وطن يك علاقه طبيعى است كه در انسان به مروز زمان به وجود مى آيد، و اين علاقه در تاريخ بشر حادثه ساز و تحوّل آفرين مى باشد از باب نمونه:

نابودى امپراتورى عثمانى، و تجزيه جهان اسلام به صورتى كه مشاهده