بر آسايش خود ترجيح مى دهد، اگر خارى به پاى كسى فرو رود، مثل اين است كه در پاى او فرو رفته است. در شادى ديگران شاد و در غم ديگران غمگين است. آن چنان به آرمان خود دلبستگى دارد كه همه منافع و هستى خود را فداى آن مى سازد و مى گويد:

قف عند رأيك واجتهد *** انّ الحياة عقيدة و جهاد

بنابراين اگر فقر و نياز، نيروى محرك تاريخ، و موتور تمام جنبش ها معرفى گردد، مقصود از آن، معنى وسيعى است كه تمام نيازهاى معنوى و مادى، حيوانى و انسانى، جسمانى و روانى را فرا گيرد، و عوامل ديگر صورت منبسط و گسترده عامل «نياز» است.

خلاصه گروهى كه براى غرايز انسانى و انديشه و فكر او، اصالت و استقلال قائلند، هرگز نمى توانند كليه خواسته ها و آرمان هاى انسانى از قبيل ادبيات، هنر، فلسفه، دين و علم را تابع نهاد اقتصادى بدانند.

اگر ماركسيسم، فلسفه «هِگِل» را متهم به اين مى كرد كه «روى سر ايستاده بود، و او آن را روى پا نگاه داشت»، خود به گونه اى دچار آن شده است. مطلوب و خواسته غرايز و تفكر را كه زير بناى انسانيت و واقيت او است، ناديده گرفته و همه را تابع يك نهاد (اقتصادى) دانسته است.

واقع بينانه ترين سخن در اين بحث اين است كه بگوييم نيازهاى مادى و معنوى انسان، عامل تاريخ ساز و نيروى محرك آن است، هر چند اين نيازها، به صورت هاى گوناگون، در شرايط مختلف، تجلى مى كنند.

«شللر» عاملى به نام «عشق و گرسنگى» معرفى مى كند ولى اين عامل،