همان حالت ابتدايى باقى مى مانند، و منطقه اى كه در آن وسيله معيشت آماده و فراهم باشد، مردم آن جا به خاطر فراهم بودن همه چيز هيچ گاه ترقى نمى كنند ولى مناطقى كه ميان اين دو منطقه قرار گيرند، افراد آن بيش از مناطق ديگر رشد و نمو مى كنند زيرا تكامل و پيشرفت تاريخ مرهون دو چيز است: وجود «مواد اوليه و سعى و كوشش» و اين دو در چنين مناطقى تحقق پيدا مى كنند.

شرايط زندگى در منطقه هندوستان طورى است كه گرمى هوا آميخته با رطوبت است، و يك نوع سستى و رخوت در انسان ايجاد مى كند، كه انسان از فعاليت و كار باز مى دارد، و شايد اوضاع جغرافيايى است كه در آداب و فلسفه آنان اثر گذارده، و كمال نهايى انسان را در عدم مطلق، و نيستى محض جستجو يم كنند و كمال انسان رادر يك امر منفى قرار داده اند.

شكى نيست كه اوضاع اقتصادى در فكر و فلسفه و آداب اثر مى گذارد. بدون شك آب و هوا، و شرايط زندگى در اين گونه از امور مؤثر است. وقتى آب و هوا يك نوع تأثيرى در مزاج و بدن مى گذارد، و بزارى از كار مى آفريند، كم كم روى اخلاق و تفكر آنان نيز اثر خواهد گذارد، تا آن جا كه كار نكردن يكى از نشانه هاى شخصيّت در ميان هندوها و راجه ها است و كار كردن مايه عار و ننگ.

آرى ممكن است روح كار نكردن و بيزارى از كار، علل ديگرى نيز داشته باشد كه حتى در مناطق مخالف با اوضاع جغرافيايى هندوستان، چنين آداب و رسومى پيدا شود.

با اين كه مى توان وجود استعدادهاى قوى و نيرومند را مربوط به اوضاع جغرافيايى دانست و از آن طريق توجيه كرد، ولى در اين جا، جاى احتمال ديگرى باقى است و آن اين كه چه بسا ممكن است نژاد، به صورت عامل جداگانه اى از