تاريخ تشكيل مى دهد، و كاوشگران فلسفه تاريخ، در اين مورد، قريب بيست عامل معرفى كرده اند كه هر كدام براى خود بحثى دارد، كه بعداً درباره برخى از آن ها گفتگو خواهيم كرد.

آن چه در اين بحث به دنبال آن هستيم اين است كه بسيارى از اين عوامل، به ظاهر متعدد و مختلف مى باشند ولى در باطن به يك چيز و يك ريشه بازگشت مى كنند، و با دقت مختصرى مى توان برخى را در برخى ادغام كرد و از تعداد و كثرت نيروهاى محرك تاريخ كاست. اينك در اين مورد به تشريح دو نمونه مى پردازيم:

1. گروهى علم و صنعت را عامل محرك تاريخ شمرده اند، در حالى كه ماركسيسم، تكامل ابزار توليد را نيروى محرم تاريخ مى داند و به اين ترتيب عامل دوم، شاخه اى از عامل نخست به شمار مى رود و هر دو عامل، ريشه ديگرى دارند، و آن غريزه «كمال جويى» و «افزون طلبى» انسان است كه گاهى به صورت علم و دانش احياناً در حالت صنعت و اختراع بالاخص در صورت تكامل ابزار توليد جلوه مى كند.

اكنون در اين بحث ملاحظه خواهيد نمود كه تكامل ابزار توليد، شاخه اى از تكامل صنعت و هر دو جلوه اى از غريزه «كمال جويى و افزون طلبى» انسان است.

اينك بيان مطلب:

انسان به گونه اى آفريده شده است كه هيچ گاه به وضع موجود و حاكم بر محيط خود قانع نمى باشد و پيوسته مى خواهد از نردبان ترقى بالا رود. به هر مرحله اى رسيد، خواهان مرحله ديگر مى باشد. اگر افقى را گشود، خواهان گشودن افق هاى ديگرى است. اين همان ميل به كمال است كه با آفرينش انسان عجين