در جايى كه حكومت «من» بر حكومت قانون خدا، و ارضاى تمنّيات دل، بر حفظ ارزش ها غلبه كند، از چنين آزادى جز لجام گسيختگى، نفى ارزش ها، و بريدگى از خدا و تكاليف او، انتظار ديگرى نيست.

با توجه به اين مقدمه و تفاوت هاى واقعى، ميان دو نوع آزادى، سخن خود را درباره ى دو موضوع كه در آغاز مقاله آمده است، متمركز مى سازيم. نخست ازادى بيان را مطرح كرده، بعداً به آزادى عقيده مى پردازيم.

پيش از تشريح خطوط كلى آزادى بيان، به تعريف اجمالى آن اشاره مى كنيم:

آزادى بيان عبارت است از: ارايه ى هر نوع فكر و انديش، كه به صورت هاى گوناگون عرضه مى گردد مانند: گفتار و سخن، قلم و نگارش، تصوير و فيلم، تئاتر و تعزيه و هر چيزى كه مى تواند انديشه ى انسان را در اذهان مخاطبان مجسّم سازد. البته، ابزار بيان افكار و عقيده به آن چه كه اشاره شد، منحصر نيست ولى راه هاى مهم آن همان است كه مطرح گرديد.

بيان انديشه ها از موهبت هاى الهى است كه قرآن، از آن ياد مى كند، و مى فرمايد: (خلق الانسان * علّمه البيان)[1]: «انسان را آفريد، و به او سخن گفتن آموخت». هرگاه بيان انديشه به صورت گفتگو صورت پذيرد، ابهام هاى ديرينه را از سياى حقيقت مى زدايد، و چهره ى واقع با درخشندگى خاصى خودنمايى مى كند. اگر بشر، بر تمدن و تمدن هايى دست يافته، نتيجه ى گفتگوهاى علمى پيراسته از غرض ورزى بوده است.