2. همگان را زندانى يا روانه اردوگاه هاى كار اجبارى كند. مسلّماً زندانى كردن گروه بى شمار علاوه به هزينه ى سنگين بر دولت اسلامى، مايه ى فساد اخلاق و مشكلات ديگر مى شود.

3. آنان را رها كند تا به كشورهاى خود بازگردند، در اين مورد بيم آن هست بار ديگر دست به حمله جديد بزنند.

4. آنان را در ميان مسلمانان رها سازند بدون اين كه خانه و كاشانه اى براى آن ها ترتيب دهد مسلّماً اين روش نيز خطرناك بوده و جان آن ها را تهديد مى كند.

5. آخرين چاره اين است كه آن ها را به عنوان نيروى كار در ميان مسلمانان تقسيم نموده كه به انگيزه ى بهره گيرى از كار آن ها، از آن ها حفاظت كنند و از زندگى مناسب بهره مند شوند، و در نهايت به عنوان عضو خانواده با روح اسلام و آداب آن آشنا گردد.

آن گاه به همين اكتفا نكرده و با طرق گوناگون اسباب آزدى تدريجى آن ها را فراهم ساخته است.

برنامه ى اصلاحى اسلام در مورد بردگان اين است كه سرانجام، گرد بندگى را از چهره ى آنان پاك سازد كه ما به برخى از آن ها اشاره مى كنيم:

1. در درجه ى نخست محور فضيلت را تقوا معرفى مى كند و مولا و برده در اين محور يكسان مى باشند: چنان چه مى فرمايد: (انّ اكرمكمعند الله اتقاكم).[1]

2. به مسلمانان دستور مى دهد با زير دستان كاملا مدارا كنند و از آن چه كه