خارج و بيرون است; محور بحث، آزادى هاى اجتماعى و سياسى است كه مولود زندگى اجتماعى بشر مى باشد.

چيزى كه هست، طرفدار «جبر تكوينى»، حقِّ طرح ازادى هاى اجتماعى را ندارد، زيرا هرگاه زندگى و رفتار انسانى، معلول يك رشته علل جبر آفرين باشد، انتظار آزادى اجتماعى و سياسى، فاقد موضوع و نفى استبداد يا سلطه، آرزويى محال خواهد بود; زيرا استبداد و سلطه ى بيرونى، معلول عواملى است كه بر جامعه حاكم مى باشد و جامعه را از تأثيرپذيرى آن خلاصى نيست.

و به تعبير «فرانس روزنتال»: اساساً دو سطح را مى توان از يك ديگر متمايز كرد: يكى سطح «هستى شناختى» است كه اسلام و ديگر جوامع مذهبى، تأمّلات متا فيزيكى ـ دينى مربوط به آزادى را به آن افزوده اند; ديگرى سطح «جامعه شناختى» است.[1]

زندگى اجتماعى، به معنى پذيرش حاكميت گروهى است كه از بطن جامعه برخاسته و با آراى ملت برگزيده مى شوند، و حاكميت خود را از مجارى قوانينى كه قوه مقننه آن را وضع مى نمايد اعمال مى كنند، و در نتيجه جامعه ملزم به رعايت آن ها مى باشد، تن دادن به چنين زندگى، به معنى پذيرش كليه ى قراردادهاى اجتماعى است كه ازى طرف قانون گزاران وضع و به وسيله ى نهادهاى گوناگون به مورد اجرا گذاشته مى شود، و اين نوع محدوديت ها را نمى توان منافى آزادى دانست، فردى كه به حاكميت فرد يا گروهى رأى مى دهد، بايد به لوازم آن نيز ملتزم