شاعر ديگرى مى گويد:

ز بس جود او خلق را بنده كرد *** به جز سرو و سوسن، كس آزاد نيست

بايد گفت: معنى لغوى آزاد گسترده تر از آن است كه در بيان فوق آمده است، و آزاد در مقابل بنده، يكى از مصاديق آن معناى گسترده است، و لذا افرادى را كه به نظام، و قيود و آداب سپاهيان و ساير ارباب مناصب مقيّد نباشند، آزاد مى نامند.

از اين بيان مى توان نتيجه گرفت كه «آزاد» به معنى رها از قيد و «آزادى»، رهايى از هر نوع يا برخى التزام ها و قيود است.

آن چه مهم است، تبيين معنى اصطلاحى واژه ى آزادى، در مكاتب مختلف سياسى است. پيش از آن كه به برخى از تعريف ها بپردازيم، دو نكته را يادآور مى شويم:

1. آزادى در روزهاى نخست، در مقابل بردگى به كار مى رفت، يعنى قدرت هاى بشرى، انسان هاى ضعيف و ناتوان را از خانه و كاشانه ى خود به اسارت گرفته و بنده ى خود مى ساختند، و از آنان به مقدار توان كار كشيده و به مقدار نياز ابتدايى، خوراك و پوشاك آن ها را تأمين مى كردند.

در يونان باستان، واژه ى آزادى، بر همين محور دور مى زند، بردگى ضدّ ازادى، و آزادى نقطه ى مقابل آن بود، ولى بر اثر مرور زمان، واژه ى آزادى، مفهوم وسيع ترى براى خود پيدا كرد تا آن جا كه در مكاتب غربى امروز، مسأله ى آزادى عقيده، آزادى بيان، آزادى سرنوشت، و غيره مطرح شده، و مكتبى را پديد آورده است.

2. واژه ى آزادى از مفاهيم اضافى است و در واقعيت آن نوعى نسبت نهفته است.