كثرت گرايى هر چند اخيراً به وسيله متكلمان مسيحى مطرح شده و درباره آن تلاش هايى صورت گرفته است، ولى حقيقت اين است كه اين نوع طرز تفكر سابقه ديرينه دارد، زيرا به نقل برخى، يوحناى دمشقى، كه از اطرافيان مأمون الرشيد بود، طراح اين نظريه در آن زمان بوده و حتى رساله اى در اين مورد نوشته است.[1]

پس از او، اخوان الصفا، در برخى از نوشته هاى خود، اين نظريه را به صورت كمرنگ!!! مطرح نموده و در اين مورد چنين مى گويند:

«برادرم، كوشش كن حق را به هر كسى كه دين و مذهبى در اختيار دارد و به آن چنگ انداخته است بيان كنى، و شبهه اى كه بر ذهن او وارد شده است، بزدايى، مشروط بر اين كه توانايى اين كار را داشته باشى و در غير اين صورت، گرد آن نگرد، و خود را بر آن توانا معرفى نكن. اگر احتمال مى دهى دينى بهتر از آن چه برگزيدى، هست بسنده مكن، بهتر از آن را طلب كن. هرگاه بر چنين ايينى دست يافتى، بر آيين پست اصرار مورز، بر تو لازم است كه ايين دوم را كه افضل است برگزينى و به آن دل بندى».[2] اين جمله هر چند صرح در «پلوراليزم» نيست ولى ظاهر آن نمى تواند منطق يك مسلممان قاطع بر حقانيت آيين محمدى و خاتميت وى شود.

كثرت گرايى به صورت عرفانى در ميان برخى از صفويان و عارفان، سابقه دارد و بسيارى از آنان مشرب «صلح كلى» دارند. البته نظر آنان، صلح كلى رفتارى