ماترياليسم - و همچنين مكتب مادى از نقطه نظر اعتماد به منطق ثابت- و اعتماد به منطق متحول بدو مكتب ماديت معنوى- ماترياليسم متافيزيك و ماديت تحولى- ماترياليسم ديالكتيك (1) [1]منقسم مى‌شود- .

بما وراء الطبيعه نيز بوده باشد (1)ديالكتيك Dialectique كلمه‌ايست يونانى- و از اصل ديالكو [2]مشتق شده است- كه بمعناى مباحثه و مناظره است- .

روش بحث و مناظره خاصى كه معمولا سقراط - دانشمند بزرگوار يونان در مقابل طرف- براى رفع اشتباه و اثبات خطاى وى پيش مى‌گرفت- باين كيفيت بود كه از مقدمات ساده- شروع به پرسش مى‌نمود و از طرف اقرار مى‌گرفت- و بتدريج بسؤالات خود ادامه مى‌داد- تا جايى كه يكوقت طرف ملتفت مى‌شد- كه به مدعاى سقراط اعتراف كرده- ديالكتيك ناميده مى‌شد- اين روش مخاطبه در علوم تعليم و تربيت امروز- بنام روش سقراطى معروف است- .

افلاطون شاگرد سقراط نيز اين كلمه را- در مورد طريقه مخصوص خود براى راه بردن عقل- در راه كسب معرفت حقيقى اصطلاح كرد- افلاطون مى‌گويد بافراد محسوسه علم تعلق نمى‌گيرد- زيرا متعلق علم بايد كلى باشد نه جزئى- معرفت حقيقى درك مثل است- و اين معرفت در روح هر كسى- قبل از اينكه باين عالم بيايد حاصل شده است- علم در اين جهان تذكر و يادآورى گذشته است- به عقيده افلاطون از راه ورزش فكرى و از طريق ذوق- و عشق بايد نفس را نسبت به گذشته متذكر كرد- افلاطون طريقه خويش را براى كسب اين نوع معرفت- يا تذكر ديالكتيك مى‌نامد- .

دانشمندان جديد از قبيل كانت آلمانى و غيره- نيز اين كلمه را در مواردى استعمال كرده‌اند- .

هگل Hegel دانشمند شهير آلمانى- كه از فلاسفه نيمه اول قرن نوزدهم است- منطق مخصوص و روش خاصى براى راه بردن عقل- در كشف حقائق انتخاب نمود- و نام آنرا ديالكتيك گذاشت- .

شرح منطق ديالكتيك هگل در مقالات آينده خواهد آمد- .

هگل در نظريات فلسفى خويش مادى نبود- ولى كارل ماركس و انگلس كه شاگردان وى بودند- و منطق ديالكتيك را از استاد فرا گرفته بودند- نظريات مادى و ماترياليستى داشتند- و در اين جهت از فلاسفه مادى قرن