خاتمه مقاله

از بيان گذشته چند نكته زير روشن مى‌شود

نكته 1-

نظر به اينكه سنخ بحث فلسفى با سنخ بحثهاى علمى- دو سنخ صد در صد مختلف مى‌باشد- هيچگاه يك مسئله علمى از هيچ علم- جزء بحث فلسفى نبوده- و متن بحث فلسفى قرار نخواهد گرفت- بلكه هر گونه بحث و كاوش فلسفى الهى يا مادى- از بحثهاى علمى كنار مى‌باشد- و به روش خاصى كه از بود و نبود سخن گويد بحث خواهد نمود- و از اينجا بى‌پايگى يك رشته پندارهايى كه- دامنگير دانشمندان فلسفه ماديت تحولى- ماترياليسم ديالكتيك شده بخوبى روشن مى‌شود- .

اين دانشمندان مى‌گويند فلسفه ما وراء الطبيعه- و متافيزيك تنها بيك رشته مقدمات عقلى- و پندارهاى ساده بى گواه متكى است- در اين هنگام گفته مى‌شود- كه اين مفهوم كلى از اين افراد انتزاع شده است- مثل مفهوم انسان كه از زيد و عمرو و غيره انتزاع شده است- .

در اصطلاحات فلسفى كلمه انتزاع- در موارد ديگر نيز استعمال مى‌شود- در اينجا منظور از اين تعبير صرفا اينست- كه فلسفه بر اساس يك مسئله علمى- استدلال فلسفى مى‌كند و نتيجه فلسفى مى‌گيرد- و باصطلاح يك مسئله علمى را- صغرى قياس فلسفى خود قرار مى‌دهد نه كبرى- و از روى اصول كلى خود يك نتيجه فلسفى استنتاج مى‌كند- .

پس معلوم شد در عين اينكه فلسفه غير از علم است- بين اين دو رابطه خاصى برقرار است- كه هم علم از فلسفه استفاده مى‌كند و هم فلسفه از علم- .

در ضمن مقالات آينده خواهد آمد- كه نيازمندى علوم به فلسفه- منحصر به اين جهت كه گفته شد نيست- بلكه جميع قوانين كلى علمى قانون بودن- و قطعى بود نشان متوقف بيك سلسله اصول كلى است- كه فقط فلسفه ميتواند عهده دار صحت آن اصول باشد