چون به ايران آمد در سال 473 به دعوت مردم ايران به مذهب نزاريه پرداخت و در ششم رجب سال 487 بر قلعۀ الموت كه به معنى آشيان عقاب است در نزديكى رودبار قزوين دست يافت. حسن در شهر قم كه پايگاه شيعيان اثنى عشرى بود به دنيا آمد. پدرش مذهب اثنى عشرى داشت و از شهر كوفه در عراق به قم آمد بود و گويند اصلا از مردم يمن بود. حسن در قرن پنجم هجرى زائيده شد و تا هفده سالگى جويان و پويان دانش در مذهب اثنى عشرى بود. به دعوت امير ضراب متمايل به اسماعيليان گشت.

معلم ديگر اسماعيلى او يكى از داعيان آن فرقه به نام عبد الملك بن عطاش بود. عبد الملك شخصا به رى آمد و با حسن ملاقات كرد و به او دستور داد كه به نزد خليفه به مصر رود. حسن در مصر چون طرفدار نزار بود به دستور بدر الجمالى به زندان افتاد. هنوز اختلاف دربارۀ جانشينى مستعلى و نزار صورت نگرفته بود. وى از زمان ورودش به قلعۀ الموت تا سى و پنج سال بعد هرگز از آن قلعه به زير نيامد، و فقط خانه‌اى را كه در آن مى‌زيست ترك گفت و دو بار به پشت بام خانه رفت. در ابتدا كار حسن دو جنبه داشت، يكى مردم را به كيش اسماعيلى در آورد، و ديگر قلاع بيشترى تسخير كند. وى به هر دو كار توفيق يافت و قلاعى را از حدود خراسان تا شام تسخير كرد. حسن در الموت خود را شيخ الجبل يا پير كوهستان خواند و مدتى دراز در آن قلعه ساكن بود تا اجلش فرا رسيد.

اين بود نگاهى به فرق بزرگ اسلام. فرقه‌هاى ديگر و كوچكتر نيز بر اساس اين فرقه‌ها پديد آمده‌اند كه تفصيل هر يك از آنها در اين فرهنگ مختصر آمده است.

خداوند ملت اسلام را از بلاى تفرقه محفوظ دارد. بقول خواجه شيراز:

«ز فكر تفرقه بازآى تا شوى مجموع به حكم آنكه چو شد اهرمن سروش آمد»