انقلاب عقيدتى و فرهنگى افشانده شده بود، و مرتّباً در طول جنگ به وسيله تلاوت آيات قرآن و سخنان دلنشين و حركت آفرين پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم آبيارى مى‌شد، نيز يك عامل مهمّ ديگر به حساب مى‌آيد. شكيبائى فوق العاده، و روح بزرگ و اعتماد به نفس پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم به مسلمانان قوّت قلب و توان و آرامش مى‌بخشيد و در پيروزى مؤثّر بود.

نفاق افكنى در لشگر كفر

افزون بر اينها، طرح «نعيم بن مسعود» چنانچه گفتيم عامل مؤثّرى براى ايجاد تفرقه در ميان لشگر احزاب و تضعيف آنان شد.

داستان چنين بود: «نعيم» كه تازه مسلمان شده بود و قبيله «غَطَفان» از اسلام او آگاه نبودند، خدمت پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم رسيد و عرض كرد هر دستورى بدهيد براى پيروزى نهائى به كار مى‌بندم.

فرمود: مانند تو در ميان ما يك نفر بيشتر نيست؛ اگر مى‌توانى در ميان لشگر دشمن اختلاف بيفكن كه جنگ مجموعه‌اى از نقشه‌هاى پنهانى است!

«نعيم بن مسعود» طرح جالبى ريخت؛ به سراغ يهود «بنى قُرَيْظه» آمد كه در جاهليّت با آنها دوستى داشت، و گفت: اى «بنى قُرَيْظه»! مى‌دانيد كه من نسبت به شما علاقه مندم.

گفتند: راست مى‌گوئى، هرگز تو را متّهم نمى‌كنيم.

گفت: طائفه «قريش» و «غَطَفان» مثل شما نيستند، اين شهر، شهر شماست؛ اموال و فرزندانتان در اينجاست؛ و هرگز قادر نيستيد از اينجا نقل مكان كنيد؛ امّا قريش و طايفه غَطَفان تنها براى جنگ با محمّد صلى الله عليه و آله و سلم و يارانش آمده‌اند، و شما از آنها حمايت كرده‌ايد، در حالى كه شهر آنها جاى ديگر است، و اموال و زنانشان در غير اين سرزمين است؛ آنها اگر فرصتى دست دهد غارتى مى‌كنند و با خود مى‌برند، و اگر مشكلى پيش آيد به شهرشان باز مى‌گردند، و شما تنها در اين شهر مى‌مانيد و محمّد! مسلّماً به تنهائى قادر به مقابله با او نيستيد؛ شما دست به اسلحه نبريد تا از