شاخه‌هاى توحيد

دانشمندان ما «توحيد» را با يك معناى وسيع مورد مطالعه قرار داده‌اند و براى آن چهار مرحله قائل شده‌اند.

1- توحيد ذات‌

2- توحيد صفات‌

3- توحيد افعال‌

4- توحيد عبادات‌

1- توحيد ذات‌

منظور از توحيد ذات اين است كه خداوند ذاتى است كه هيچ گونه مثل و مانند و شبيه براى او نيست يعنى «ذاتى است از هر جهت بى نظير» و از هيچ گونه اجزايى هم تركيب نيافته و به اصطلاح از هر جهت بسيط است، همان گونه كه در بحث قبل به آن اشاره شد.

2- توحيد صفات‌

منظور از توحيد صفات خداوند اين است كه همه صفات او به يك چيز بازگشت مى‌كنند، و گفتيم كه تعدّد صفات او ساخته فكر ماست، اين ما هستيم كه آن حقيقت واحد و يگانه را از دريچه‌هاى مختلف مى‌بينيم.

گاهى از دريچه توانايى به او نگاه مى‌كنيم و مى‌گوييم او بر همه چيز قادر است، و گاهى از دريچه حضور او در همه جا به او مى‌نگريم و مى‌گوييم او از همه چيز باخبر و به همه چيز عالم است، ولى در حقيقت او يك ذات بى‌پايان و بى‌نهايت از هر جهت است كه ما از «ديدهاى مختلف عقلى» به او نگاه مى‌كنيم.

3- توحيد افعال‌

منظور از «توحيد افعال» اين است كه تمام كارهاى دو جهان به ذات خدا باز مى‌گردد و هر موجودى هر گونه خاصيّتى دارد از اوست، سوزندگى آتش، درخشندگى آفتاب، زيبايى گل، درمان بخشيدن داروها