در اين كتاب چه هدفى را تعقيب مى‌كنيم؟

بسم اللَّه الرحمن الرحيم‌

چه جالب است كه دين را به درخت بارورى تشبيه كرده‌اند كه ريشه‌هاى آن‌ «عقايد» و شاخه‌هاى آن‌ «برنامه‌ها و دستورات» و ميوه آن‌ «تربيت انسان كامل» است. و تعبيربه‌ «اصول دين» و «فروع دين» همواره اين خاطره را در نظرها زنده مى‌دارد.

شك نيست اگر ريشه‌هاى دين بر اساس تقليد از نياكان و پدر و مادر بوده باشد، بسيار سطحى و كم دوام خواهد بود، و هرگز در مقابل طوفانهاى تبليغات دشمنان پايدار نخواهد ماند.

امّا اگر اين ريشه‌ها بر پايه منطق و استدلال قرار داشته باشد، از هيچ طوفانى نمى‌لرزد و همواره پابرجا خواهد بود.

به همين دليل اسلام دستور مى‌دهد كه همه مسلمانان بدون استثنا در شناخت اصول عقايد دينى تحقيق و كنجكاوى كنند، و بدون دليل چيزى را نپذيرند، و كوركورانه گام برندارند، تا مسلمانانى عميق و ريشه دار و پر استقامت و پايدار و نسبت به اصول اسلامى وفادار بوده باشند.

از همين جهت در آيات قرآن كراراً با استدلالات شيرين و محكم در مسائل مربوط به خداشناسى و معاد و شناخت پيغمبر اسلام صلى الله عليه و آله رو به رو مى‌شويم و حتى مى‌بينيم كه دشمنان را به خاطر گفتار بدون دليل مذمت مى‌كند و از آنها مطالبه استدلال مى‌نمايد، و مى‌گويد اى پيامبر به آنها بگو اگر راست مى‌گوييد دليل بياوريد «قُلْ هَاتُوا بُرْهَانَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ» [1]

2

البتّه شك نيست هر كس به فراخور حال خود و به ميزان استعداد و معلوماتش بايد استدلال كند، هيچ گاه دليلى را كه از يك دانشمند بزرگ و مغز متفكّر خواسته‌اند، از يك فرد كم سواد نمى‌خواهند، مهم آن است كه هر كدام دليلى قانع كننده در مسائل مربوط به اصول دين و اعتقادات مذهبى داشته باشند.

عجيب اين است كه مسيحيّت كنونى كه آميخته به انواع خرافات شده است مذهب را مربوط به‌ «دل» (عواطف) مى‌داند و عقل را در آن دخالتى نمى‌دهد، و استدلالات عقلى را لازم نمى‌شمرد، در حالى كه اگر پاى استدلال در ميان نباشد، پذيرش هر مذهبى آزاد خواهد بود، حتى مذهبهاى ساختگى و احياناً استعمارى.

بايد ما اين امتياز بزرگ اسلام را فراموش نكنيم كه در تمام مباحث مربوط به اعتقادات بدون فرمان عقل چيزى را نمى‌پذيرد، و همه پيروان خود را دعوت به اين موضوع مى‌كند.

امّا در مسائل مربوط به وظايف و دستورات عملى در زمينه عبادت، تجارت، اخلاق، اقتصاد، سياست و ساير حقوق فردى و اجتماعى و به عبارت ديگر در مورد «فروع دين» نيز دستور جالبى دارد و آن اين كه اگر كسى بتواند در آنها تخصص پيدا كند يعنى به مدارك و منابع اسلامى آشنا باشد و بتواند احكام خدا را از قرآن و سخنان پيشوايان اسلام و دلائل ديگر بفهمد، بر چنين شخصى لازم است كه خودش به تحقيق و بررسى بپردازد. ولى از آن جا كه شاخه‌هاى دين بسيار زياد است و هر شاخه نيز شاخه‌هاى ديگرى دارد و آگاهى از تمام جزئيات آن، نياز به سالها غور و بررسى در علوم اسلامى دارد، اگر كسانى به اين علوم وارد نباشند وظيفه دارند به دانشمندنى مراجعه كنند كه هم آگاهى كافى دارند و هم پاك و دلسوزند، درست همانند مسائل پزشكى كه اگر كسى در اين رشته درس خوانده باشد به تشخيص خود عمل مى‌كند و گر نه به هنگام نياز به طبيب مراجعه مى‌نمايد.

ولى فراموش نكنيد آنچه در بالا گفتيم تنها مربوط به شاخه‌هاى دين است امّا ريشه‌هاى آن كه براى همه قابل تحقيق و بررسى است بايد بدون استثنا همه در آن متّكى به استدلال و تحقيق باشند.

3

كتابى كه از نظر شما مى‌گذرد به همين منظور تهيه شده است كه همه افراد بدون استثنا بتوانند با مطالعه آن از دلائل زنده عقايد اسلامى باخبر شوند، و بدون احتياج به تقليد از اين و آن خود را بيابند و به هنگام رو به روشدن با مخالفان از عقيده خود به خوبى دفاع كنند.

مباحث مربوط به‌ خداشناسى‌ با دليلهايى زنده و روشن و همچنين‌ صفات خدا.

مسائل مربوط به اصالت اسلام، و حقانيّت دعوت پيامبر، و عظمت كتاب آسمانى ما قرآن.

و مسائل مربوط به‌ رستاخيز و جهان پس از مرگ‌ و دلائل زنده‌اى كه وجود اين جهان را اثبات مى‌كند، و چگونه زندگى انسانها در آن جهان.

همه بدون استثنا يا عباراتى ساده و روان و در عين حال متين و استوار در اين كتاب آمده است.

تنها بخشى كه از آن در اين كتاب سخن به ميان نيامده مسائل مربوط به‌ امامت‌ و جانشينان راستين پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و عقايد خاص شيعه در اين زمينه است، زيرا ما اين مباحث را به طور فشرده در كتاب‌ «آيين ما» آورده‌ايم و كسانى كه اطّلاعات بيشترى در اين زمينه بخواهند مى‌توانند به آن كتاب مراجعه كنند.

توفيق همه خوانندگان گرامى را در آگاهى هر چه بيشتر از حقايق اسلام و همچنين نشر و تبليغ آن در همه جا و براى همه كس از خداوند بزرگ خواستاريم.

قم- ناصر مكارم شيرازى‌

ربيع الاول 1397

1

خداشناسى از دو راه مطمئن‌

درباره خداشناسى از دورترين زمان تا امروز كتابها نوشته شده و بحثها و گفتگوهاى فراوانى در ميان دانشمندان و غير دانشمندان بوده است.

هر كدام براى پى بردن به اين حقيقت راهى را انتخاب كرده‌اند، امّا از همه راهها بهتر كه مى‌تواند ما را به زودى به اين مبدأ بزرگ جهان هستى نزديك سازد دو راه است:

1- راهى از درون‌ (نزديكترين راه)

2- راهى از برون‌ (روشنترين راه)

در قسمت اوّل سرى به اعماق وجود خود مى‌زنيم و نداى توحيد را از دورن جان خود مى‌شنويم.

و در قسمت دوّم در عالم پهناور آفرينش به گردش مى‌پردازيم و نشانه‌هاى خدا را در پيشانى تمام موجودات و در دل هر ذره‌اى مشاهده مى‌كنيم. هر كدام از اين دو راه، بحثهاى طولانى دارد، امّا كوشش ما اين است كه در يك گفتار فشرده، هر يك از اين دو راه را اجمالًا مورد بررسى قرار دهيم.

[1]. سوره بقره، آيه 111.