هدايت كند، هدايت يافته واقعى اوست؛ و هر كس را گمراه نمايد، هرگز سرپرست و راهنمايى براى او نخواهى يافت».

خداوند متعال سه نوع مراقبت ويژه براى آنها در نظر گرفت كه به دو مورد آن در اين آيه شريفه و به يك مورد ديگر در آيه بعد اشاره شده است. توجّه فرماييد:

1. دهانه غار رو به شمال بود. آفتاب صبح هنگام از سمت راست غار طلوع نموده، و در سمت چپ غار غروب مى‌كرد. و بدينسان آفتاب فقط دهانه غار را مى‌گرفت و شعاع آن به داخل غار نمى‌افتاد، تا در نتيجه تابش مستقيم آفتاب بدنها و لباسهايشان فاسد و پوسيده و سپس نابود شود.

2. هر چند دهانه غار تنگ بود امّا فضاى داخل آن وسيع و بزرگ بود، و محلّ كافى و هواى لازم براى هفت نفر وجود داشت.

در پايان اين آيه به مسأله هدايت اشاره شده كه: «هر كس را خدا هدايت كند هدايت مى‌شود و هر كس را گمراه كند هرگز راهنمايى نخواهد يافت».

سؤال: خداوند متعال چه كسانى را هدايت و چه افرادى را گمراه مى‌كند؟

جواب: كسانى كه همچون اصحاب كهف اهل تلاش و جهاد و مبارزه در راه خدا و ارشاد خلق خدا هستند، و آنها را به توحيد و ساير خوبى‌ها دعوت مى‌كنند، مشمول هدايت پروردگار مى‌شوند، و آنها كه نعمت‌هاى الهى را پاس نداشته، و كفران نعمت مى‌كنند، نه به كتاب آسمانى اعتنا مى‌كنند و نه سخنان پيامبران الهى را گوش مى‌دهند خداوند از آنها سلب توفيق مى‌كند. چرا كه اگر خداوند بخواهد كسى را گمراه كند، از او سلب توفيق مى‌كند، در نتيجه او گمراه مى‌شود.

خداوندا! از گناهانى كه باعث سلب توفيق انسان مى‌شود به تو پناه مى‌بريم.

در يكى از سفرهاى حج در مسجدالحرام جوانى را ديدم كه مى‌گفت: هر كس‌