هم در آينده اشاره‌اى به آن خواهيم كرد و اميد داريم بتوانيم در آينده يك بحث مستقل در اين باره انجام دهيم.

دو دليل روشن‌

1- عقل خود را قاضى كنيم.

آنچه در نظر اول به چشم مى ‌خورد اين است كه يا بايد نظريه جبر را انتخاب كنيم يا اختيار را قبول كنيم. دراين صورت ديگر راه سوّمى در كار نخواهد بود. آيا حقيقت موضوع هم از اين قرار است؟ خير، راه سومى وجود دارد. يك راه سوم اما خيلى دقيق و باريك، شايد از مو هم باريكتر. در اين راه نه از مخدور جبر يعنى نفى‌ «عدالت خداوند» با آن مطالب عجيب و غريب خبرى هست و نه گرفتار دوگانه‌پرستى و سلب قدرت خداوند مى ‌شويم.

اين راه را مى ‌توانيم با يك مطالعه صحيح عقلى به دست آوريم.

البته پيشوايان بزرگ دينى ما نيز از قبل به اين راه اشاره كرده‌اند. جمله تاريخى ذيل از امام جعفر صادق 7 همين راه را بيان مى ‌كند:

«لاجبر و لاتفويض، بل امر بين الامرين؛ نه مجبوريم و نه صاحب اختياريم، بلكه راهى در ميان اين دو ما را هدايت مى ‌كند. 49

توضيح موضوع: يك قسمت از افعال و حركات ما به اعمال طبيعى بدنمان مربوط مى ‌شود. ضربان قلب و نبض، عمليات دستگاه هاضمه، گردش خون و ... از اعمالى است كه بدون آن كه از آنها آگاه‌