ماهيت آن تغيير يافته باشد. [1]

جمع‌بندى و تفسير

گر تو را از غيب چشمى باز شد!

* نخستين آيه‌ مورد بحث بعد از اشاره به مبارزه ابراهيم عليه السلام، قهرمان توحيد، با شرك و بت‌پرستى، از مقام والاى يقين و ايمان ابراهيم و دليل آن سخن مى‌گويد، و شايد اين پاداشى بود كه خدا به ابراهيم عليه السلام در برابر مبارزه با بت‌پرستى عطا كرد كه ملكوت آسمان‌ها و زمين را به او نشان داد و ابراهيم اهل يقين شد يعنى به مقام عين‌اليقين و حق‌اليقين رسيد، با توجه به اين‌كه «السموات» به صورت «جمع» همراه با «الف و لام» ذكر شده، و مى‌دانيم به معناى عموم است، معلوم مى‌شود كه ابراهيم از ملكوت يعنى حاكميت خداوند بر تمام آسمان‌ها و كواكب و ستارگان ثابت و سيار و كهكشان‌ها و غير آنها، و همچنين حاكميت او بر تمام پهنه زمين، اعم از ظاهر و باطن، آگاه ساخت، و قرآن از اين آگاه سازى تعبير به ارائه (نشان دادن) مى‌كند.

و با توجه به اين‌كه انسان با چشم ظاهر و استدلالات عقلى نمى‌تواند همه اين حقايق را مشاهده كند پس معلوم مى‌شود كه خداوند از طريق شهود درون و كنار زدن پرده‌هايى كه در حال عادى در برابر چشم ما افتاده و بسيارى از حقايق را مكتوم مى‌دارد اين حقايق را بر ابراهيم ارائه داد.

«فخر رازى» در تفسير خود درباره اين «ارائه» دو احتمال ذكر مى‌كند: نخست اين‌كه مراد ارائه حسى است، و ديگر ارائه از طريق دلائل عقلى، سپس با «نُه دليل مختلف» احتمال دوّم را در تفسير آيه توضيح مى‌دهد. [2]

ولى همان‌گونه كه گفتيم انسان نه از طريق حس، و نه از طريق عقل نمى‌تواند به‌

[1]. الميزان، جلد 14، صفحه 37.

[2]. تفسير كبير، جلد 13، صفحه 43.