اين دو صفت (غضب شدگان و گمراهان) معناى خود آنها است بدون آنكه اشاره به مردمى معيّن باشد مثلًا اگر شما گفتيد: بخدا پناه ميبرم از اينكه حال من حال غضب شدگان باشد منظور شما از غضب شدگان دسته معين و معلوم نيست و همچنين وقتى از خدا مى‌خواهيد كه پروردگارا مرا از كسانى قرار ده كه بر آنان نعمت داده‌اى مسلماً شما مردم خاصّى را در نظر نمى‌گيريد.

چند حديث‌

در تفسير عياشى حديثى نقل ميكند كه محمّد بن مسلم از امام صادق 7 پرسيد در باره آيه كريمه‌(وَ لَقَدْ آتَيْناكَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِي وَ الْقُرْآنَ الْعَظِيمَ) حضرت فرمود: منظور، فاتحة الكتاب است كه گفتنش تكرار ميشود. سپس امام صادق اضافه ميكند كه رسول اكرم فرمود: خدا بر من منّت نهاد از گنج بهشت به فاتحة الكتاب كه در آن اين آيات است با اين خوّاص:

(بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌). كه خدا در باره‌اش ميگويد:(وَ إِذا ذَكَرْتَ رَبَّكَ فِي الْقُرْآنِ وَحْدَهُ وَلَّوْا عَلى‌ أَدْبارِهِمْ نُفُوراً)[1] (و چون در قرآن پروردگارت را به يگانگى و وحدت ياد كنى آنان روى گردانيده گريزان ميشوند)(الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ)- كه سخن بهشتيان است و خداى را از نيكى پاداش شكر ميكنند.

(مالِكِ يَوْمِ الدِّينِ)- كه جبرئيل ميگويد هيچ مسلمانى آن را بزبان نمى‌آورد جز اينكه خدا و اهل آسمان او را تصديق مى‌نمايند.

(إِيَّاكَ نَعْبُدُ) بيان خلوص در عبادت خدا است و(إِيَّاكَ نَسْتَعِينُ) بالاترين و بهترين چيزى است از حاجات كه بندگان از خدا مى‌خواهند.

(اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِيمَ) همان راه پيامبرانى است كه خدا بر آنان نعمت داد(غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ) همان يهود و «ضالّين» نصارى هستند.

محمّد حلبى ميگويد: امام صادق 7 اين قسمت از حمد را چنين قرائت ميكرد.

[1] آيه 46 از سوره اسراء