بلكه بايد هدف‌هاي مطلوب هر جامعه‎اي را در نظر گرفت و در مسير تحقق آن اهداف حركت كرد. حركت به‌سوي هدف مطلوب، اصلاح شمرده مي‎شود، خواه آن حركت به تدريج، آرام و خواه به‌صورت جهشي و ناگهاني تحقق پذيرد؛ هرچند كه در اصطلاح، تنها به حركت نوع اول «اصلاح» اطلاق مي‎گردد و حركت نوع دوم «انقلاب» شمرده مي‎شود.

هـ ـ نهضت یا جنبش

نهضت يا جنبش،[1] عبارت است از «حرکت یا رفتار گروهی به‌نسبت منظم و بادوام برای رسیدن به هدف اجتماعی ـ سیاسی معین و بر اساس نقشۀ معین که ممکن است انقلابی و یا اصلاحی باشد».[2]

مفهوم «نهضت» يا «جنبش» از مفاهيم بسيار نزديك به انقلاب است؛ ولي مي‌توان برخي از وجوه مهم افتراق آن‌ها را در امور ذيل خلاصه كرد:[3]

1. در انقلاب، مفهوم «خشونت» از شروط اصلي و ضروري به‌شمار مي‌رود و هر گونه تغيير و تحول در جامعه را نمي‌توان انقلاب محسوب كرد؛ ولي خشونت شرط لازم براي تحقق نهضت يا جنبش به‌شمار نمي‌رود.

2. تغيير و دگرگوني در ساخت سياسي يك جامعه، از عناصر مهم انقلاب به‌شمار مي‌رود و بر اين اساس تعويض حاكمان سياسي و به‌هم ريختن شيرازهٔ وجودي يك حكومت از اهداف هر انقلابي است؛ ولي در يك نهضت ممكن است تنها به اصلاح بخشي از يك ساخت سياسي اكتفا شود.

3. گستردگي يك انقلاب و در بر گرفتن اقشار و اصناف مختلف يك كشور، به مراتب بيشتر از يك نهضت مي‌باشد.

1. Movement.

[2] علي آقابخشي و مينو افشاري راد، فرهنگ علوم سياسي، ص 369.

[3] مجيد كاشاني، جامعه‌شناسي انقلاب، ص78.