12. خلاصه و نتيجه‌گيري

1. محمدرضا شاه پس از آن‌كه بر مسند قدرت نشست، سياست دين‌زدايي پدر خويش را دنبال كرد و با اقدامات مختلف و متنوعي تلاش كرد باورها و اعتقادات ديني مردم را تضعيف نمايد.

2. امام خميني(رحمه الله)، از همان ابتداي حركت خويش درصدد بود تا حوزه هاي علميه را تقويت كند و از اين طريق، زمينه را براي آگاهي ديني مردم فراهم نمايد.

3. جمعيت فدائيان اسلام كه توسط سيد مجتبي نواب صفوي تأسيس گرديد، با حركت‌هاي انقلابي خود زمينهٔ ملي شدن صنعت نفت شد و حركت انقلاب اسلامي را تسريع بخشيد.

4. برخي تصميمات ناصواب از سوي محمد مصدق، زمينهٔ كودتاي 28 مرداد 1332 را فراهم ساخت و همين امر تا مدتي وقفه در حركت‌هاي آزادي‌خواهانهٔ بعدي ايجاد كرد.

5. دكترين امنيت ملي، ارائه شده از سوي آمريكا و انگليس، به بهانهٔ ايجاد امنيت در ايران طراحي گرديد ولي در واقع، تأمين كنندهٔ منافع درازمدت اين دو قدرت آن زمان بود. بر اين اساس ايران به عنوان ژاندارم منطقه معرفي گرديد و سركوب‌هاي داخلي به اين بهانه شكل تازه اي به خود گرفت.

6. در نتيجهٔ طرح اصلاحات ارضي، لطمات فراواني متوجه كشاورزان ايران گرديد و كشاورزي ايران رو به زوال نهاد.

7. تصويب لايحهٔ انجمن‌هاي ايالتي و ولايتي با اعتراض شديد مردم و علما مواجه شد و همين امر زمينهٔ حرکت‌هاي بعدي را فراهم ساخت. بر اساس اين لايحه، قيد «اسلام» از جمله شرايطِ انتخاب كنندگان و انتخاب شوندگان حذف گرديد و متن سوگندنامهٔ منتخبانِ مردم در مجلس شوراي ملّي نيز تغيير يافته بود و نمايندگان موظف شده بودند به جاي سوگند به قرآن، به يکي از کتاب‌هاي آسماني قسم ياد كنند.