«وَاللَّهُ يَقْضِي بِالْحَقِّ؛[1] و خداوند به حق داوري مي‌کند».

در آيات متعددي نيز قضاوت به حق و قسط به صورت مجهول آمده، ولي مشخص است که فاعل آن خداي متعال است.[2] در اين موارد، داوري از حوزة حقوق خارج است.

2 ـ 5. كاربرد حقوقي حق

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِذَا تَدَايَنتُم بِدَيْنٍ إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى فَاكْتُبُوهُ وَلْيَكْتُب بَّيْنَكُمْ كَاتِبٌ بِالْعَدْلِ وَلاَ يَأْبَ كَاتِبٌ أَنْ يَكْتُبَ كَمَا عَلَّمَهُ اللّهُ فَلْيَكْتُبْ وَلْيُمْلِلِ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ وَلْيَتَّقِ اللّهَ رَبَّهُ وَلاَ يَبْخَسْ مِنْهُ شَيْئًا فَإن كَانَ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ سَفِيهًا أَوْ ضَعِيفًا أَوْ لاَ يَسْتَطِيعُ أَن يُمِلَّ هُوَ فَلْيُمْلِلْ وَلِيُّهُ بِالْعَدْلِ؛[3] اي کساني که ايمان آورده‌ايد! هرگاه به همديگر وامي ـ تا سرآمدي معيّن ـ داديد آن را بنويسيد و بايد نويسنده‌اي در ميان شما از روي عدالت بنويسد و کسي که قدرت بر نويسندگي دارد نبايد از نوشتن ـ همان‌طور که خدا به او تعليم داده ـ خود‌داري کند. پس بايد بنويسد و آن کس که حق بر عهدة اوست بايد املا کند و از خدا پروردگار خويش بترسد و چيزي از آن فرو‌گذار نکند و اگر کسي که حق بر عهدة اوست کم‌خرد يا ناتوان است يا نمي‌تواند خودش املا کند، بايد سرپرست او با رعايت عدالت املا کند».

مي‌بينم که در اين آيه وامدار کسي است که حق بر عهدة اوست: الذي عليه الحق.

«وَإِذَا دُعُوا إِلَى اللَّهِ وَرَسُولِهِ لِيَحْكُمَ بَيْنَهُمْ إِذَا فَرِيقٌ مِّنْهُم مُّعْرِضُونَ * وَإِن يَكُن لَّهُمُ الْحَقُّ يَأْتُوا إِلَيْهِ مُذْعِنِينَ؛[4] و هنگامي که از آنان دعوت شود که به سوي خدا و پيامبرش بيايند تا در ميانشان داوري کند، ناگهان گروهي از آنان سرپيچي مي‌کنند. ولي اگر حق داشته باشند (و داوري به نفعشان شود) با سرعت و تسليم به سوي او مي‌آيند».

1 غافر (40)، 20.

3 بقره (2)، 284.

4 نور (24)، 48 و 49.