اين دو معناى اخلاقى كه براى لفظ «آزادى» آورديم و نخستين آنها را رد كرديم و دومى را پذيرفتيم، البته با «حقوق» سرو كارى ندارند و صرفاً براى آشنايي با معناى اصطلاحى متداول لفظ مزبور مطرح شده‌اند.

4. آزاد گذاشتن فراگير

در سدةاخير در زمينة روان‌درمانى و علوم و فنون تربيتى، گرايشي نوين پديد آمد و در عمل آثار نسبتاً مطلوبى به بار آورد و آن اين است كه كسى را كه تحت درمان يا تربيت است بايد كاملاً آزاد بگذارند تا قوا و استعدادهاى خاص او مجال بروز و شكوفايى بيابد. اين شيوه در علوم و فنون تربيتى به نامهاى «فراگيرمحورى»، «فراگيرمدارى»، «فراگيرمركزى»، «روان‌شناسى درمانى» و «درمانجومركزى» خوانده مى‌شود. طرفداران اين گرايش، به‌ويژه در مقام تربيت، تأكيد مى‌كنند كه مربى بايد «فراگير» را آزادى كامل دهد نه اينكه تلاش كند به هرگونه‌اي كه ممكن است او را در قالبهاى ذهنىپيش‌ساختة خود قرار دهد. تربيت صحيح آن است كه به «ويژگيها» و «خصائص» هر فرد كه موجب تمايز او از ديگران است، كاملاً توجه شود و به او اجازه دهد در مسيرى كه مقتضاى استعدادها و قواى شخصى اوست حركت كند. براى به فعليت رسيدن و رشد و استكمال استعداد‌هاي شخصى كه غايت تربيت هم چيزى جزء اين نبايد باشد، راهى غير از آزاد گذاشتن شخص فراگير نيست.

اين معناى «آزادى» مفهومى روان‌شناختى و تربيتى است و به هيچ روى با «حقوق» ارتباط ندارد البته در اينجا مجال تحقيق در درستى يا نادرستى نظرية مذكور نيست. به اجمال مى‌توان گفت كه اين نظريه افراطى در برابر تفريطى است كه در بعضى از روشهاى تربيتى پيشينيان وجود داشت. حق، نظرية تفصيل و اعتدال است: نبايد فرد را چنان محدود كرد و در تنگنا گذاشت كه نتواند تواناييهاى بالقوة خود را به بروز و