پيچيده‌تر و گسترده‌ترشدن آنها نياز به سازماندهى و برنامه‌ريزى تخصصى جامع و هماهنگ احساس مى‌گردد كه اين امر از دولت ساخته است.

5ـ از وظائف مهم و اساسى دولت بهره‌بردارى از منابع و ثروت‌هاى عمومى جامعه است كه در فرهنگ اسلامى «انفال» نام گرفته است، مثل جنگلها، درياها، معادن، و ساير ثروتهاى عمومى كه مالك خصوصى ندارند و كسى حق بهره‌بردارى خصوصى از آنها را ندارد و ضرورت دارد كه نهادى به نام دولت با بهره‌بردارى صحيح از آن، منافع آن را عايد جامعه سازد.

نسبت به وظائفى كه براى دولتها برشمرديم نگرش‌هاى افراطى و نامتعادل نيز وجود دارد برخى درصددند تا حد ممكن تصدى دولت را افزايش داده و با گسترش دولت، تمام فعاليتهاى اجتماعى را به آن بسپارند و در مقابل عده‌اى كمترين حد دخالت را براى دولت قائلند و وظيفه دولت تنها به برنامه‌ريزى و نظارت بر دستگاههاى خصوصى، خلاصه مى‌گردد.

در يك تقسيم ديگر مى‌توان برخى از اين وظائف را از وظائف ثابت و هميشگى همه دولت‌ها دانست كه از مقوّمات دولت محسوب مى‌شوند، نظير ضمانت اجراى قوانين مدنى و حقوقى و تأمين مصالح ثابتى كه جامعه در همه شرائط به آنها محتاج است و با تغيير شرائط اجتماعى نوسان نمى‌يابد و تأمين آن مصالح در سطح كلان فقط از دولتها ساخته است، مثل برقرارى نظم و امنيّت در جامعه. بخش ديگرى از وظائف هستند كه متغيّرند و در همه شرائط بر عهده دولت نمى‌باشند، چه بسا اگر دولت هم نباشد مردم مى‌توانند متولى انجام آن شوند ولى وجود برخى نگرشها در فلسفه سياست نظير تفكر سوسياليستى و يا پيدايش شرائط جديد، آن مصالح را برعهده دولت مى‌نهد و اين‌ها از مقومات دولت محسوب نمى‌گردند.

در بينش اسلامى دولت علاوه بر وظائف ثابت و هميشگى كه همه دولتها به عهده دارند، نسبت به وظائف متغير هم وظيفه و مسؤوليت ويژه و متعادلى دارد.

اصل در نگرش اسلام اين است كه وظائف اينگونه را كه از عهده مردم برمى‌آيد، افراد داوطلبانه و با مشاركت خود به انجام رسانند و دولت به ايجاد انسجام و پرهيز از ناهماهنگى و گنجاندن مشاركتهاى مردمى و ايفاى مسؤوليت از سوى آنها در ساختار