احكام ثانوى و احكام حكومتى

پرسش:

چرا احكام ثانويه و احكام حكومتى در زمره احكام اسلام جاى مى‌گيرند؟

پاسخ: مقدمتاً بايد گفت احكام اسلام به يك لحاظ به دو بخش تقسيم مى‌شوند: احكام اوليه و احكام ثانويّه.

توضيح اين كه: بجز احكام اوليه اسلام كه براى شرايط عادى وضع شده‌اند، اسلام يك سلسله احكام ديگرى نيز دارد كه احكام ثانويه نام گرفته‌اند و مربوط به موارد اضطرارى و موقعيت‌هاى خاص است. برخى از اين احكام ثانويه در كتاب و سنت ذكر شده‌اند و برخى از آنها در منابع دينى ذكر نشده‌اند و اختيار وضع آنها به عهده ولىّ امر مسلمين سپرده شده است.

مثلا ما براى نماز واجب است كه وضو بگيريم، و يا اگر غسل بر ما واجب شد، بايد براى نماز غسل كنيم. وجوب وضو و غسل از احكام اوليه و مربوط به شرايط عادى است كه هم بدن ما سالم است و آب براى آن ضرر ندارد و هم آب در اختيار داريم. ولى اگر شرايط استثنايى پيش آمد و يا به جهت بيمارى نتوانستيم وضو بگيريم و آب براى بدنمان ضرر داشت و يا دسترسى به آب نداشتيم، وجوب تيمم به عنوان يك حكم ثانوى جايگزين وجوب وضو و غسل مى‌گردد.

با اين همه، احكام ثانويه ـ كه از آنها به احكام اضطرارى نيز تعبير مى‌گردد ـ گاه در متن قرآن و روايات ذكر شده‌اند مانند وجوب تيمم بجاى وضو. و گاه، بالخصوص در شرع ذكر نشده‌اند امّا بصورت قواعد كلى بيان شده‌اند مانند قاعده عسر و حرج.

«وَ ما جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَج...»[1]

و (خدا) در دين (اسلام) كار سنگين و سختى بر شما قرار نداد.