قانون و قانون‌گذارى در اسلام

پرسش:

نظر اسلام راجع به قانون و قانون‌گذارى چيست؟ آيا تمام قوانين اسلام ثابت و غيرقابل تغييرند؟

پاسخ: قانون داراى مفهوم عام و وسيعى است كه اصطلاحات مختلفى را در بر مى‌گيرد.[1]اما در ارتباط با مسائل سياسى اجتماعى و حقوقى منظور از آن همان قوانين حقوقى است يعنى سلسله مقرّرات عام و كلّى و الزام آور كه تنظيم رفتار و روابط اجتماعى را به عهده دارد و اجراى آن توسط دولت تضمين شده است.

نياز بشر به زندگى اجتماعى، كه بدون آن بسيارى از قابليّت‌ها و توانائى‌هاى انسان به فعليّت نمى‌رسد، و نياز اجتماع به قانون از مسائل بديهى است. جامعه جهت دست‌يابى به اهداف خويش محتاج قانون است و هر انسان عاقلى مى‌داند كه بدون قانون زندگى اجتماعى و حيات و آسايش انسانها و در نهايت سعادت معنويشان به خطر مى‌افتد.

قوانين طبيعى و دريافت‌هاى عقل[2] اگر چه در مواردى راهگشاست ولى براى رفع اين نياز كفايت نمى‌كند. امروزه در پرتو نياز بشر در عرصه‌هاى گوناگون زندگى و روابط گسترده و پيچيده كنونى، ضرورت وضع قوانين و مقررات به خوبى احساس مى‌شود.

اشاره شد كه قانونهاى وضع شده الزام آور و توأم با امر و نهى هستند پس براى اينكه اين قوانين اعتبار و امكان اجرا بيابند بايد از سوى منبع معتبرى وضع شوند يعنى جائى كه حق داشته باشد گزاره‌اى را الزام كند و اجراى آن را از ديگران بخواهد. گرايشهاى گوناگونى در تعيين قانونگذار ـ ملاك وضع قانون و منشأ صحت و اعتبار آن وجود دارد.

براى بررسى نظر اسلام در رابطه با قوانين حقوقى، بعد از اينكه مى‌دانيم در دين يك