سعه و ضيق احكام آن ـ مدّعى است كه بشر موظّف به تطبيق رفتار و اعمال خود در هر دو بُعد فردى و اجتماعى با دستورات آن دين است و انسانها نمى‌توانند بطور خود سر در دنيا عمل كنند. اين معنا با نگاهى گذرا به محتويات اديان آسمانى بخصوص دين مقدّس اسلام به خوبى نمايان است.

پاسخ سوم:

اين كه گفته شود: زندگى اخروى انسان دقيقاً محصول و نتيجه رفتار و اعمال دنيوى اوست؛ يعنى: انسان مى‌تواند اعمال و رفتار خويش را به گونه‌اى انجام دهد كه براى آخرتش مفيد باشد، چنانكه مى‌تواند به گونه‌اى عمل كند كه مضرّ به حال آخرتش باشد. انسان حقيقتى پويا و در حال شدن است كه ساختار وجودى و نحوه زندگى آن جهانى‌اش را خود و با اعمال و رفتار خويش رقم مى‌زند و در مقام گزينش شيوه‌هاى رفتار بايد احكام الزامى دين را رعايت كند. اين نگرش كه همان تفكّر اسلامى ناب است، نه ديدگاه افراطى «اكثرى» را بر مى‌تابد و نه نگرش تفريطى «اقلّى» را مى‌پذيرد.

توضيح آن كه: اعمال و رفتار انسانى در فقه اسلامى به پنج نوع تقسيم مى‌شود:

1. واجبات: تكاليفى الزامى هستند كه انجام آنها با كيفيّتى خاص از انسانها خواسته شده است؛ مانند: نماز، روزه، حجّ و...

2. محرّمات: به اعمالى گفته مى‌شود كه اجتناب و پرهيز از انجام آنها الزامى است؛ مانند: نوشيدن مسكرات، تجاوز به حقوق ديگران و...

3. مستحبّات: به اعمالى گفته مى‌شود كه الزامى در انجام آنها نيست، ولى انجامش در تأمين سعادت انسان مفيد است؛ مانند: انفاقات مستحبّه و دستگيرى از مستمندان.

4. مكروهات: اعمالى كه ترك انجام آنها اولويّت دارد، اگر چه الزامى نيست.

5. مباحات: به اعمالى گفته مى‌شود كه اسلام در مورد آنها امر و نهى، يا تشويق و ترغيبى ندارد.

اين پنج قسم، كه كليّه اعمال فردى و اجتماعى و ريز و درشت رفتار انسان را در بر مى‌گيرند، در ارتباط با سعادت و مصالح دنيوى و اخروى انسان معنا پيدا مى‌كنند. به عبارت ديگر، آن دسته از اعمال و رفتار كه براى تأمين سعادت از انجام آنها ناگزيريم، واجبات و آن دسته كه براى گريز از شقاوت و سياه‌بختى از ترك آنها ناچاريم، محرّمات نام دارند. انجام مستحبّات و ترك مكروهات نيز در حصول سعادت مفيدند و هم از اين رو اهميّت مى‌يابند، و